Obronci Fruške gore, u blizini moćne reke Dunav, oduvek su privlačili stanovništvo da se tu naseljava – još od praistorijskih vremena. Čim su Rimljani osvojili panonske prostore, početkom 1. veka nove ere i osnovali provinciju Panoniju, započeli su intenzivnu izgradnju puteva, naselja i gradova. Kako bi se odbranili od čestih varvarskih upada, krajem 1. i početkom 2. veka podigli su niz utvrđenja na desnoj obali Dunava (limes). U ovo vreme bilo je veoma živo na prostorima Panonije. I u potonjim periodima, 3. i 4. veku, ovde je živelo raznovrsno stanovništvo, pripadnici različitih naroda, a tu su naseljavani i rimski veterani nakon vojne službe.

 U Zbirci stare i retke knjige nalazi se nekoliko primeraka prvih izdanja jednog od najvećih srpskih pesnika – Miloša Crnjanskog. Među njima je i antologija Pesme starog Japana, koju je sastavio od svojih prevoda japanske lirike služeći se engleskim, francuskim i nemačkim prevodima, na koje je nailazio boraveći 1920. godine u Parizu. Avangardni pokreti nakon Prvog svetskog rata posezali su za udaljenim inspiracijama, otkrivajući u čarima Dalekog istoka motive koji su ih nadahnjivali i pobuđivali. Ukoliko i nije poštovan princip prevođenja sa jezika nastanka umetničkog dela, antologija je predstavljala veliki pomak u civilizacijskom smislu. Ako je Ivo Andrić u Ex Pontu prvi u srpskoj književnosti pomenuo reč Japan, Miloš Crnjanski je bio taj koji je našoj sredini otkrio japansku poeziju, kako kaže Kajoko Jamasaki, koja predaje na beogradskom Univerzitetu. Ona je u ovoj antologiji otkrila posebno zastupljen motiv trešnjinog cveta, a koji je svoje mesto našao i u originalnoj poeziji Miloša Crnjanskog, vezujući ga za Srem i zavičaj.

„Danas je Dan Republike
I stari se sjeća ratnih dana,
Žao mu je što se ni klinci
Više ne igraju partizana.“
(Zabranjeno pušenje, Dan Republike)

Dan Republike bio je jedan od najvećih praznika u socijalističkoj Jugoslaviji što se ogleda u činjenici da je, uz Novu godinu i Prvi maj, bio jedini praznik za koji su se dobijala dva neradna dana – 29. i 30. novemebar.  Raspadom socijalističke Jugoslavije ovaj praznik je ukinut u svim državama naslednicama, a kod nas tek 2002. godine, kada je zvanično prestala da postoji Savezna Republika Jugoslavija.

Danom Republike svake godine se obeležavalo Drugo zasedanje Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ-a) održano 29. i 30. novembra 1943. u Jajcu. U pitanju je bila svojevrsna narodna skupština, koju su činili delegati izabrani od strane novih, narodnih vlasti, nastalih na oslobođenim teritorijama ratom razorene i okupirane Jugoslavije. U formiranju AVNOJ-a ključnu ulogu je imala Komunistička partija Jugoslavije, koja je želela da legitimiše svoju borbu i pred jugoslovenskim stanovništvom i pred međunarodnim faktorima, pogotovo jer nije imala podršku Jugoslovenske vlade u izbeglištvu. Među članovima AVNOJ-a bilo je i predstavnika drugih, opozicionih političkih partija Kraljevine Jugoslavije.

Značaj Drugog zasedanja AVNOJ-a je bio u tome što je odlukama donetim na ovoj skupštini raskinuto sa starom Jugoslavijom. Odbačen je Oktroisani ustav kralja Aleksandra, oduzet legitimitet Jugoslovnskoj vladi u izbeglištvu, a Jugoslavija je konstituisana kao demokratska federacija u kojoj je garantovana ravnopravnost svih njenih naroda. Na zasedanju u Jajcu je izabran i Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) koji je bio prva, privremena vlada nove Jugoslavije.

U Muzeju Vojvodine, u Zbirci odlikovanja, medalja, značaka, povelja i plaketa čuva se i Spomen-plaketa Drugog zasedanja AVNOJ-a, koja je pripadala vojvođanskom komunisti i političaru Jovanu Veselinovu. Plaketa je, kružnog oblika, livena u srebru i prečnika je 6 cm. Na aversu je lik J.B.Tita, a duž ivice se pruža natpis „Savezna skupština“ na srpskom (ćirilica), hrvatskom (latinica), makedonskom i slovenačkom jeziku. Pri dnu je datum dodele plakete „29. HI 1968.“. Na reversu je stilizovani prikaz grada Jajca, ispred kojeg je mnoštvo naroda sa zastavama. Narod se nalazi na izdignutom postamentu, sa čije leve i desne strane je ispisan datum Drugog zasedanja AVNOJ-a „ 29. HI 1943.“ Pri dnu je ugravirano ime Jovana Veselinova.

Avers Spomen-plakete Drugog zasedanja AVNOJ-a Jovana Veselinova (Muzej Vojvodine, Odeljenje savremene istorije, Zbirka odlikovanja, medalja, značaka, povelja i plaketa, inv.br. 106)	Revers Spomen-plakete Drugog zasedanja AVNOJ-a Jovana Veselinova

Ovu Spomen-plaketu dodeljivao je Savezni odbor za proslavu 25-godišnjice Drugog zasedanja AVNOJ-a svim delegatima i porodicama poginulih delegata. Zanimljivo je, međutim, da Jovan Veselinov nije ni bio u Jajcu tog dana. Zapravo niko od delegacije Vojvodine nije mogao da se probije do Jajca, jer je tih dana počinjala tzv. Šesta neprijateljska ofanziva, a Srem, u kojem su se nalazili vojvođanski delegati, je bio odsečen od ostatka oslobođene teritorije. Ni mnogi drugi delegati nisu uspeli da se probiju, tako da je od izabranih 268 delegata, bilo prisutno svega njih 142. Umesto planiranih delegata ( Jovan Veselinov, Nikola Grulović, Aćim Grulović, Jovan Popović, Nikola Petrović, Isa Jovanović i Radivoje Davidović – Kepa), Vojvodinu su u Jajcu simbolički predstavljali Judita Alargić i dr Herbert Kraus, koji su se tih dana zatekli u Jajcu.

Dr Herbert Kraus

Dr Herbert Kraus je rođen 1910. u siromašnoj jevrejskoj porodici u sremskom selu Bačinci, kod Šida. Nakon završene gimnazije u Vinkovcima, odlazi na studije medicine u Zagreb, gde je bio aktivan u jevrejskim studentskim udruženjima. Posle studija i odsluženja vojnog roka, sa suprugom Blankom 1939. pokreće medicinsku praksu u Zadružnoj bolnici u selu Pecka, u zapadnoj Srbiji. Po izbijanju ustanka priključuje se partizanima i do kraja rata obavlja brojne lekarske dužnosti, najduže u Sanitetskom odseku Vrhovnog štaba. Posle rata Kraus je bio direktor Saveznog zavoda za zdravstvenu zaštitu i prvi načelnik Vojnomedicinske akademije. Preminuo je u Beogradu 1970. godine. Istoričarka Jelena Popov je 1990. objavila biografsku knjigu posvećenu Herbertu Krausu, a izvorni materijal korišćen prilikom pisanja predala je na čuvanje Arhivskoj zbirci, Odeljenja savremene istorije Muzeja Vojvodine. U Zbirci likovne umetnosti se nalazi i bista Herberta Krausa, rad Anite Svetijeve iz Skoplja. U selu Pecka i danas Dom zdravlja nosi njegovo ime.

Judita Alargić-Stambolić

Judita Alargić, rođena 1917, je bila tekstilna radnica iz Novog Sada, koja se krajem tridesetih godina priključila radničkom pokretu. Početak rata je dočekala u Beogradu, a već 1941. priključila se partizanima u Posavskom odredu. Nakon pada Užičke republike počela je da radi u sanitetu, zajedno sa Herbertom Krausom. Radila je u upravi Centralne partizanske bolnice i političkim odeljenjima Druge i Trinaeste proleterske brigade. Učestvovala je i na Prvoj konferenciji AFŽ-a u Bosanskom Petrovcu 6.12.1942. U Vojvodinu se vraća septembra 1944, gde preuzima brojne političke funkcije. Posle rata će obavljati političke dužnosti u više saveznih i republičkih organizacija. Bila je i predsednica Konferencije za društvenu aktivnost žena Beograda i Srbije, a aktivno se borila za bolji položaj žene u društvu. Udala se za istaknutog jugoslovenskog političara i Narodnog heroja Petra Stambolića.  Preminula je u Beogradu 2011.

Vojislav Martinov, kustos - istoričar

 29. novembra 1922. godine, na današnji dan, pre nepunih sto godina otvorena je Tutankamonova grobnica – jedno od najvećih arheoloških otkrića svih vremena.

 Ovim povodom, u Muzeju Vojvodine će od 1. decembra 2020. biti otvorena izložba Nakit iz starog Egipta i Rima, na kojoj će posetioci imati priliku da vide fotografije izuzetnih primeraka staroegipatskog nakita – između ostalog, zlatnu narukvicu sa ukrasom od lapis lazulija i ogrlicu sa priveskom u obliku sokola, ukrašenu umetcima od zlata, karneola, kalcedona i bojenog stakla, koje pripadaju Tutankamonovoj kolekciji.

Suberat, kopija Justinijanovog solida

Numizmatička zbirka Muzeja Vojvodine poseduje jedan primerak onovremenog vizantijskog falsifikata cara Justinijana (537-565). Ovaj novac čije je jezgro od bronze, a u ovom slučaju prevučeno zlatnom prevlakom se naziva suberat (subaeratus). Kopije ovog tipa, prevučene prevlakom od vrednijeg metala – suberati, evidentni su i u u ranijim periodima Rimskog carstva. Dilema kod ovog dosta dobro izrađenog primerka je da li se radi o privatnom falsifikatu ili tvorevini države. Dobra izrada sa kvalitetnom zlatnom prevlakom upućuje na to da je u pitanju falsifikat same države, da li za isplatu vojske u vreme novčane oskudice ili pak lokalne izrade za potrebe vojske u nemogućnosti dostavljanja novca u ratnim uslovima. Poznato je iz ranijeg perioda rimskog carstva da je kovan gvozdeni novac, presvučen bronzanom prevlakom zvani subferat (subferratus), koji je u vreme nedostatka novca zamenjivao oficijelno kovane rimske sestercije. Ovaj novac je karakteristika rimskih provincija Norika i Panonije, a izrađivan je prvo u vojnim centrima Karnuntumu (Carnuntumu), Brigeciju (Brigetio) i Laurikanumu (Lauricanum). Izrada ove vrste novca, karakteristična je za period markomanskih ratova i vreme cara Marka Aurelija (161-180) i posebno period vladavine cara Septimija Severa (198-211).

U prethodnoj priči, posetioci sajta Muzeja Vojvodine, u okviru rubrike “Budi odgovoran prema duhu i telu”, upoznali su se sa spravama za ručno krunjenje kukuruza. U nastavku serijala o mašinama za krunjenje kukuruza predstavićemo prenosne ručne krunjače, koji čine prelaz od sprava za ručno krunjenje ka ručnim.