Ugarski bakarni skifat
Bakarni novac skifatne (čankaste) forme kovao je ugarski kralj Bela III (1172-1196), najverovatnije u spomen ceremonije krunisanja koja je obavljena 13. januara 1173. godine. Na aversu natpis SANCTA MARIA i Bogorodica sa svetiteljskim vencem drži u levici Hrista, a u desnici žezlo. Na reversu su dve vladarske figure na prestolu između kojih i natpis REX BELA – REX STS. Na ovom novcu je prvi put prikazan dvostruki krst, koji se kasnije prikazuje sve češće, a postaje i deo nacionalnog grba. Oblik novca je karakterističan i ima analogiju u romejskom (vizantijskom) novcu 12. veka. Većim delom 12. veka je na ovim prostorima besneo rat kao posledica mešanja romejskog cara Manojla I Komnena u borbe za vlast u Ugarskoj. Godine 1164. došlo je do primirja i tada je princ Bela, brat kralja Stefana III, pošto je priznat za prestolonaslednika i dodeljena mu na upravu Hrvatska i Dalmacija, poslat u Carigrad. Značaj koji je romejski car Manojlo I pridavao ugarskom pitanju, vidi se po tome što je rešio da princa Belu, naslednika ugarske krune, proglasi za svoga prestolonaslednika, da bi tako pripremio spajanje Ugarske sa Romejskim carstvom (Vizantijom). Princ je u Carigradu nazvan Aleksije, oženjen je carevom kćerkom i proglašen despotom. Ta titula je do tada pripadala samom caru, a od tada je dobila karakter posebne titule, koja je dolazila odmah posle titule cara (vasilevsa). Postoje i mišljenja da je princ bio samo veren sa carevom ćerkom i kada se caru rodio sin, car Manojlo je promenio plan, koji je izazvao u carevini veliko nezadovoljstvo, te je Belu oženio Anom, sestrom svoje druge supruge. Posle smrti ugarskog kralja Stefana III, Manojlo je uspeo da svoga štićenika i člana familije proglasi za ugarskog kralja i time stavi Ugarsku pod romejski uticaj. Bela se morao obavezati da će za sva vremena biti prijatelj Romejskog carstva i vladati kako caru odgovara.
Ova vrsta novca skifatne, čankaste forme nije bila deo redovnih emisija i imala je memorijalni karakter obeležavanja krunisanja kralja, koji je postao srodnik romejske carske porodice – venčanjem sa carskom princezom, čime je dobio status „sina vasilevsa“. Time je svojoj državi obezbedio visoko mesto u romejskoj hijerarhiji država i vladara, priznajući na taj način idealni primat romejskog cara. Simbolika čankaste forme ovog novca nalik na romejski novac asocira, kao i kupole crkava, na nebeski svod, označava vaseljenu na čijem vrhu (aversu) su prikazani Hristos Pantokrator, Bogorodica Zastupnica ili arhanđel Mihajlo – onostrane sile koje vladaju vaseljenom dok su ispod nebeskog svoda (na reversu) „sa ove strane“ na zemlji prikazani uzvišeni svetovni vladari, familijarno povezani sa jedinim vladarima blagoslovenim od Boga – po rimskoj - romejskoj doktrini, koji tim srodstvom dobijaju pravo na svoju blagoslovenu vladavinu – potvrđenu krunisanjem od strane Hrista, Bogorodice ili ugodnika Božjih, vladarskih patrona.
Ova vrsta novca je bila u opticaju samo na teritoriji Ugarske. Poznate su srpske i bugarske emisije skifatnog čankastog novca kovane u istim prilikama krunisanja srpskih i bugarskih vladara carskih, romejskih zetova. Samo je srpski i bugarski novac tog tipa kovan sa romejskim kalupima što ovde nije slučaj. Muzej ne raspolaže pomenutim emisijama.
Dalibor Nedvidek, muzejski savetnik – numizmatičar
