Možda je pomalo smelo reći, ali je potpuno istinito: domaća mačka i pas postali su ravnopravni članovi ljudske zajednice. Danas je sasvim uobičajeno da mačka, kao veoma cenjen član domaćinstva, deli domove sa ljudima gotovo svuda na svetu. Svetska populacija domaćih mačaka broji impozantnih 600 miliona jedinki, a danas se uzgaja preko šezdeset rasa. Kroz istoriju, stvarana je čvrsta veza između ljudi i ove životinje, veza koja je dovela do pojavljivanja mačke u mitovima i legendama više kultura, uključujući drevnu egipatsku, kinesku i nordijsku.

Domaća mačka je danas zasebna vrsta (Felis catus), koja potiče od divlje mačke (Felis silvestris), a koja ima nekoliko podvrsta. Na osnovu analize gena današnjih domaćih mačaka, došlo se do zaključka da je jedna od tih podvrsta njen direktan predak. Tačnije, afrička divlja mačka (Felis silvestris lybica) je podvrsta od koje potiču sve današnje domaće mačke.

Drahme Apolonije i slične drahme Dirahiona (Drača) su prvi novac koji prodire duboko u kontinent i koji nalazimo od centralno-balkanskog područja, preko južne Panonije, Trakije (oblast današnje Bugarske) i Dakije (oblast današnje Rumunije), sve do Crnog mora. Počeci kovanja drahmi dovode se u vezu sa prvim ilirskim ratom 229. godine pre Hrista, kada oba grada postaju rimski saveznici. Ovi gradovi su imali kontinuirani ekonomski razvoj i održavali su dobre odnose sa Ilirima. Na aversu ovog novca je predstavljena krava sa teletom, a na reversu je floralni motiv za koji se navodi da predstavlja Alkinojeve vrtove.

Prodor ovih drahmi na sever odražava prostiranje i pravce pružanja rimskog interesa i završava se u krajevima koji će kasnije i sami postati delovi rimske imperije. Put prostiranja drahme u doline Save i Dunava vodio je dolinama Neretve i Bosne sve do Save, a potom na istok prema Podunavlju i Dakiji. U našim krajevima drahme se masovno pojavljuju kasnije u prvoj polovini i sredinom I veka pre Hrista, kada su varvarska kovanja novca sve lošijeg kvaliteta. Nalazi novca Apolonije i Dirahiona kao i rimskih republikanskih denara potkrepljuju postojanje vekovnog prirodnog komunikacionog pravca između jugo-istočnoalpskog i podunavskog prostora. Muzej Vojvodine poseduje u svojoj zbirci, pored pojedinačnih komada i deo ostave od 38 komada ovog novca otkrivenog u Vrdniku, koji po svom sastavu odgovara ostavama iz Pećinaca i Nove Pazove.

Dalibor Nedvidek, muzejski savetnik - numizmatičar

Predenjem se, koje je bilo isključivo ženski posao, stvara tekstilna nit. Naime, za vreme letnjih meseci pripremale su se sirovine dok je zimski period bio rezervisan za poslove kod kuće poput predenja, tkanja, pletenja. Koliko je predenje bio složen postupak dobijanja niti iz biljnih i životinjskih vlakna svedoči i činjenica da su se za predenje, premotavanje niti koristile mnogobrojne alatke i sprave poput preslica, vretena, kolovrata, motovila, vita, čekrka, snovaljke.

Nožno kolo (kolovrat, nožna preslica) je mehanizovana sprava u vidu drvenog nosača postavljenog vertikalno. Između nosača nalazi se pogonski točak koji je pokretan papučicom ili ručkom. Povrh točka smešten je kalem na koji se preko kukica na letku namotavala nit. Isturen nosač u vidu drške služi za držanje preslice. Sa preslice, na koju se stavljalo povesmo, rukom se upredala nit koja se okretanjem točka (nogom ili rukom) namotavala na kalem. Što je žena bila veštija na kolovratu nit je bila tanja i kvalitetnija, a posao je bio brži.

Na prostoru Vojvodine nožna preslica je prvenstveno korišćena za predenje kudelje te je njena upotreba bila veoma značajna u kudeljarskim sredinama, prvenstveno kod Rusina i Slovaka.

Po izgledu sprava se javlja u više varijanti i do danas su ostali opštepoznati nazivi po etničkom određenju, kao što su švabica, mađarica, ruskinja.

Zanimljivost u vezi sa nožnim kolom je da je ono najčešće ilustrovano u poznatoj bajci Šerla Peroa "Uspavana lepotica" i bajci braće Grim "Trnova ružica". A u novije vreme, pojavila se i Playmobil igračka "Uspavana lepotica" gde je jedan od delova i nožno kolo.

Tanja Đuđić, viši kustos – etnolog

Pčelarstvo se smatra jednom od najstarijih grana privrede kojom se čovek bavi u kontinuitetu hiljadama godina. Postoje brojna svedočanstva o prisustvu ove delatnosti u većini ljudskih društava. Poreklo pčelarstva na ovim prostorima može se pratiti od starog veka do današnjih dana. Upotreba meda pominje se u starovekovnim i srednjovekovnim putopisima i svedočanstvima o privredi i kulturi raznih naroda sa ovih prostora.

Detaljnije podatke o pčelarstvu na prostorima Vojvodine dobijamo iz austrijskih popisa stanovništva sa početka 18. veka. Brojevi košnica govore o velikoj zastupljenosti ove delatnosti na prostoru Bačke. U mnogim arhivskim podacima med i vosak se pominju i kao roba kojom su trgovali brojni trgovci u vojvođanskim gradovima kroz 18. i 19. vek. Broj košnica u vojvođanskim krajevima oscilira. Razlozi tome bili su ratovi, bolesti, ali i porezi zbog kojih su mnogi napuštali ovu delatnost. Ipak, državne vlasti nisu uvek bile stroge prema pčelarima, već su, shvatajući značaj ove delatnosti, u nekim trenucima nudile i određene pogodnosti, kao što je oslobađanje poreza za pčelare početnike u prve tri godine bavljenja ovim poslom.

Prva pčelarska knjiga na srpskom jeziku Pčelar štampana je 1810. godine u Pešti od strane somborskog paroha Avrama Maksimovića, a na podsticaj mitropolita Stratimirovića. U prvoj polovini 19. veka izdaje se još nekoliko priručnika i knjiga o pčelarstvu, na srpskom jeziku, a najznačajniji napredak u ovoj delatnosti postignut je kada je profesor Jovan Živanović 1878. godine u Karlovačkoj bogosloviji osnovao katedru za pčelarstvo i uveo ga kao obavezan predmet. Profesor Jovan Živanović ima velike zasluge u usavršavanju pčelarstva i prenošenju veština i znanja u vezi sa ovom granom poljoprivrede. Njegova dostignuća bila su jedna od tema na etnološkoj izložbi Slađe od meda, u Muzeju grada Novog Sada, 1990. godine.

O važnosti pčelarstva u srpskoj tradicijskoj kulturi svedoče brojni nematerijalni kulturni elementi, materijalni artefakti i arhivski spisi. U Etnološkoj zbirci Muzeja Vojvodine nalazi se deset košnica, prikupljenih iz više vojvođanskih mesta i u različitim periodima, kao i dva meha za dimljenje pčela prilikom vađenja meda iz košnica.

Najreprezentativniji predmet vezan za pčelarstvo koji se nalazi u našoj zbirci je košnica izrađena u obliku Saborne crkve u Sremskim Karlovcima. Predmet je načinjen od drveta, ukupne dužine 130 cm, širine 80 cm i visine od 140 cm. Spada u kategoriju košnice „amerikanka“. Prema nekim podacima, košnica je izrađena sa ciljem izlaganja na Milenijumskoj izložbi, koja je održana 1896. godine u Budimpešti. Međutim, ne možemo sa sigurnošću da tvrdimo da li je predmet bio izložen tom prilikom, kao ni tačnu godinu njegove izrade. Košnica je najverovatnije izrađena u prvim godinama 20. veka za potrebe prezentacije na nekoj od svetskih izložbi. Koliko ovaj predmet privlači pažnju govori i podatak da je bio izlagan i na stalnim i na tematskim izložbama. Košnica je bila u jednom periodu deo stalne muzejske postavke u Narodnom muzeju u Zrenjaninu. Publika je mogla da se sretne sa predmetom i na izložbi Saborna crkva Svetog Nikole u Sremskim Karlovcima, 2018. godine u Sremskim Karlovcima, autorke dr Gordane Petković. Tom prilikom je nastala i ovde priložena fotografija košnice. Saborna crkva, sedište karlovačkog mitropolita, predstavlja jedan od bisera srpske barokne crkvene arhitekture. Izrada košnice po modelu Saborne crkve svedoči o prisustvu i značaju pčelarstva u srpskoj kulturi i privredi na prostoru Vojvodine.

Pčele i med zauzimaju značajno mesto u tradicionalnoj kulturi svih naroda koji žive na ovim prostorima. U nekim našim krajevima se ubistvo pčele smatralo velikim grehom. Narodna predanja iz nekih krajeva o pčelama govore kao o „božijim stvorovima“, a med ima istaknutu ulogu u obrednoj praksi. Pčela je danas ugrožena vrsta. Čini se da su ljudi izgubili svest o značaju pčele za opstanak života koja je bila prisutna u raznim društvima i kulturama kroz istoriju čovečanstva. Danas je preko potrebno da tu svest obnovimo.

Aleksandar Antunović, kustos, etnolog

Nađena je kod Turije, prilikom iskopa zemlje za gradnju mosta na Velikom bačkom kanalu 1967. godine. Potpuno je očuvana, osim male trakaste drške. Dno pokazuje da se radi o čizmici za desnu nogu.

Kako je nađena slučajno, nemamo kontekst koji bi jasno definisao njenu funkciju. Da li je iz stambenog objekta, groba ili je vezana za ostatak nekog rituala?

Obod je dimenzija 6,2 x 5,9 cm, stopa 14,5 x 5,4 cm, a visina 10,1 cm.

Usmereni na obrađivanje zemlje i uzgoj stoke, mnogi naši preci živeli su svoje živote u skladu sa prirodnim okruženjem, u potpunosti posvećeni svojim zanimanjima. Jedno od važnih zanimanja u tradicionalnom uzgoju stoke u Vojvodini bilo je čuvanje stoke na ispaši. Čobani, pastiri i svinjari vodili su svoje živote svakodnevno izdvojeni od ostalog stanovništva, provodeći vreme u društvu svojih stada i pasa. Potreba za stvaranjem i osećaj za lepo dolazili su do izražaja kroz specifično umetničko stvaralaštvo ovih ljudi. Umetnost čuvara stada sa naših pašnjaka delom se razlikuje od dominantnog folklornog nasleđa sa ovih prostora. U tradicionalnoj nematerijalnoj kulturi Vojvodine postoji kategorija čobanskih pesama i melodija, sviranih na instrumentima specifičnim za čobansku kulturu. Najčešći muzički instrument među pastirima bila je frula, kao obavezan rekvizit, bez obzira da li je osoba znala da svira ili je to samo pokušavala. Čobanske pesme spadaju u lirske, narodne pesme sa pastirskim motivima, čiji su autori često bili sami čobani.

Tradicionalnog stočarstva u našoj okolini više nema, ali nam o kulturnoj posebnosti ljudi iz ove profesije najvernije svedoči njihova materijalna zaostavština. Veliki deo čobanske umetnosti svodi se na likovno izražavanje. Najčešće se radi o individualnoj, naivnoj umetnosti nepoznatih autora. U skladu sa uslovima, podloga za likovno izražavanje ovih umetnika su predmeti koji su ih okruživali u svakodnevnom životu i radu. Među njima su sve stvari koje su pripadale obaveznoj čobanskoj opremi, kao što su: čobanski štapovi, bičevi, čuturice, tikvice za rakiju, frule, kožne kanije i rogovi. Ovo je veoma česta pojava u tradicionalnom stočarstvu, a gotovo svaki pastir ukrašavao je svoje predmete. Tehnike ukrašavanja su rezbarenje i urezivanje oblika tanjih ili debljih linija, a najviše ukrašavan predmet je tikvica za rakiju, čije oble ivice omogućavaju urezivanje složenijih kompozicija. Motivi ovih umetničkih dela su inserti iz svakodnevnog života pastira, predstave životinja, gajdaši i tamburaši, momak i devojka u izvornoj nošnji i mnogi drugi. Za nastanak ovih umetničkih dela zaslužna je i priroda profesije koja podrazumeva dosta slobodnog vremena, koje su pastiri koristili za izražavanje kroz umetnost.

Zbirke Etnološkog odeljenja Muzeja Vojvodine sadrže predmete koji na sebi prenose poruke umetnika sa pašnjaka i livada, a sa nekim od ovih izuzetnih predmeta možete se upoznati na stalnoj postavci Muzeja Vojvodine, u zgradi u  Dunavskoj 35, u Novom Sadu.

Aleksandar Antunović, etnolog