Restauracija rimske freske, III i IV vek, nanošenje maltera

Činjenica da su do današnjih dana očuvane rimske freske, govori nam o njihovoj kvalitetnoj tehnologiji izrade, koja je imala svoju izraženu postupnost i sistematičnost.

Etrurska arhitektura u svom kasnom dobu upoterbljava malter. Dodirom sa Kartaginom od III v. p. n. e. uvodi se ovo vezivno sredstvo u rimsku konstrukciju i od tada malter igra značajnu ulogu u građevinarstvu Rima. Malter se upotrebljavao kao podloga za zidno slikarstvo u rimskim kućama, a pravljen je od gašenog kreča (kalcijum-hidroksid) kao veziva i peska, cigle različite granulacije, sitnog kamena kao punioca. Da bi se osiguralo dobro vezivanje maltera dugo se držao u mokrom stanju. Takvim postepenim sušenjem, dobijala se na površini maltera prozirna i vrlo tvrda skrama kalcijum-karbonata. Rimski kreč je imao u sebi dosta kalcijum-hidroksida, tako da je pod uticajem ugljen-dioksida prelazio u kalcijum-karbonat. To je taj fin i proziran sloj na površini zida, koji u sebe veže pigment i zid čini vodootpornim. Kreč sa puno kalcijuma se dobijao pečenjem belog, tvrdog krečnjaka, isključivo na drvima i na strogo kontrolisanoj temperaturi. Tako dobijen negašeni kreč se gasio u jamama, sa dodavanjem vode uz mešanje. Prema tadašnjem zakonu kreč je morao da odleži u krečani tri godine.

Milesa i Zorica Antonović, Pančevo

U zbirci Građanska nošnja, u Muzeju Vojvodine čuva se veliki broj portretnih fotografija nastalih u periodu od druge polovine 19. do prvih decenija 20. veka. One svedoče o kulturi odevanja građanskog društva, ali i o razvoju fotografskog zanata i o nastanku fotografskih ateljea na području današnje Vojvodine. Tako se u zbirci nalaze dela prvih fotografa na ovom području – Ištvana Oldala (Veliki Bečkerek) i Georgija Kneževića (Novi Sad). Osim portreta građana, kako pojedinačnih, tako i parova i grupnih portreta, u zbirci su zastupljeni i portreti dece. Među njima se posebno izdvajaju portreti koje je radio Josip Singer, Johan Rehnicer i Stefan Vulpe u Novom Sadu, Karolj i Ištvan Rehnicer u Pančevu, Egitius Danenbaum u Sremskoj Mitrovici, Vacek i Gater u Zemunu, M. Botlik u Subotici i drugi. Svaki od sačuvanih portreta svojevrstan je izvor za izučavanje dečije građanske odeće, koja je u osnovi bila preslikana odeća odraslih u određenom periodu, samo što je znatno pojednostavljena i prilagođena dečijem uzrastu.

Tenk „Šerman“ M4A3E4, Zbirka oružja i vojne opreme, Odeljenje savremene istorije, Muzej Vojvodine. Fotografija: Aleksandar Bošković

U jednom periodu „hladnog rata“ Jugoslovenska narodna armija bila je jedina vojska u svetu koja je u naoružanju imala i sovjetsko oružje i vojnu opremu, i oružje i vojnu opremu poreklom iz država članica NATO-a. Razlog za to bio je prekid odnosa FNRJ i zemalja tadašnjeg Informbiroa, juna 1948. JNA je od ranije, još od 1944, imala u naoružanju sovjetsko oružje i oruđa, a još od ranije i izvesne kontingente američkog i zapadnoevropskog oružja dobijenog kao vojna pomoć. U pogledu streljačkog oružja dominiralo je, ipak, domaće oružje, u tada još standardnom kalibru 7,9 mm Mauzer.

Marija Mara Malagurski rođena je u Marijatereziopolisu (Subotici) 20. 12. 1894. godine, od oca Josipa i majke Kristine. Njen deda Ice bio je istaknuti bunjevački tribun i osnivač bunjevačkog kulturno-prosvetnog društva Pučka kasina (1878). Posle osnovne škole nastavila je obrazovanje u Štrosmajerovom zavodu u Đakovu, a potom u Višoj ženskoj školi u rodnom gradu. Engleski jezik učila je u Londonu.

Rodoljubivo i slobodarski vaspitana, bavila se kulturno-prosvetnim radom sa kojim je htela da podigne nivo obrazovanosti i nacionalne svesti kod Bunjevaca i posebno Bunjevki, koja je dugo bila institucionalno potiskivana od austrougarske vlasti. S tim u vezi, pred Veliki rat osnovala je Bunjevačko katoličko devojačko društvo i Diletantsko društvo (1911). Od školovanja neprestalno se bavila književnim radom,  etnografijom Bunjevaca i emancipacijom žena, kako kroz književni rad tako i ličnim primerom. Smatrala je da je ključno u borbi za emancipaciju žena obrazovanje i kultura. Svoje tekstove do 1918. objavljivala je u bunjevačkom listu Neven pod pseudonimom Nevenka.

U sutonu Prvog svetskog rata i popuštanju stega vlasti nad narodnostima u Ugarskoj, srpski i bunjevački prvaci počeli da se organizuju u cilju stvaranja svog političkog tela. Na poziv Srpskog narodnog odbora u Novom Sadu kao centralnog političkog organa Srba u vojvođanski oblastima, odnosno Banatu, Bačkoj i Baranji (BBB)  u Subotici je 10. 11. 1918. osnovan Bunjevačko-srpski narodni odbor (BSNO). Ovaj odbor je potom na poziv SNO organizovao zbor na kojem su izabrani poslanici za predstojeću skupštinu, između ostalih i Mara Malagurski zajedno sa druge četiri žene poslanice. Ovaj incident u politici i borbi za ženska prava bio je jedinstven ne samo za vojvođanske oblasti (Banat, Bačka i Baranja), već i za Evropu u kojoj ženska politička prava nisu postojala. Potom je učestvovala na Skupštini Srba Bunjevaca i ostalih Slovena 25. 11. 1918. u Novom Sadu, na kojoj je proglašeno otcepljenje Banata, Bačke i Baranje od Ugarske i njihovo prisajedinjenje Kraljevini Srbiji.

Posle oslobođenja i ujedinjenja u jugoslovensku državu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, kasnije Kraljevinu Jugoslaviju (od 1. 12. 1918) bila je i nadalje aktivna u društvenom i kulturnom životu. Jedan je od osnivača Bunjevačke prosvitne matice (1927). Učestvovala je na čuvenom Slovenskom balu u Beogradu. Sarađivala je u brojnim književnim i naučnim časopisima: Književni sever, Vardar, Misli, Glasnik Jugoslovenskog profesorskog društva, Bunjevački kalendar, Bunjevačke novine. Pisala je knjige o bunjevačkim običajima i narodnim nošnjama, nekoliko pripovedaka i jedan pozorišni komad. Najpoznatije delo Mare Malagurski je pripovetka Vita Đanina za koju je dobila nagradu Srpske kraljevske akademije Cvijeta Zuzorić 1928. godine. Bila je član Upravnog odbora Kola srpskih sestara. Od 1929. godine živela je u Beogradu i Novom Sadu. Udala se 1919. godine, za Dragoslava Đorđevića, profesora, senatora i bana Dunavske banovine, sa kojim se 1929. preselila u Beograd. Posle Drugog svetskog rata bila je član Društva književnika Srbije. Upokojila se u Beogradu 9. 7. 1971. godine.

Muzej Vojvodine, odnosno njegovo odeljenje Muzej Prisajedinjenja 1918, u svojoj zbirci Portreti znamenitih ličnosti 1918, poseduje portret Mare Malagurski. U pitanju je delo akademskog slikara Mile Kulačića u tehnici ulje na platnu.

Zoran Veljanović, arhivski savetnik i kustos-istoričar

Danas je gotovo nezamislivo da dete dođe iz škole i ispriča da ga je učitelj istukao. Nekada je, međutim, batinanje đaka bio potpuno legalan i opšte prihvaćen obrazovno-vaspitni metod. Tada su nastale i poslovice: „Ko nije tučen, nije ni naučen“, „Dijete nebijeno, slabo odgojeno“, „Batina je iz raja izašla“.

 Batina je carevala još od samog osnivanja prvih škola. Obrazovanje i disciplinovanje bilo je nezamislivo bez kaštige (kazne). Svako neprimereno ponašanje, drugačije mišljenje, pa čak i neznanje podrazumevalo je kažnjavanje, a kazne su bile rigorozne – šamari, prut, šibanje, falake, klečanje na kukuruzu, školski zatvor. Iz sadašnje perspektive takav pristup vaspitanju je bio krajnje surov. Izvodi se zaključak da je zaista bilo bolno biti đak.

Rimska frska sa areheološkog lokaliteta Vranj (Hrtkovci) III i IV izložena na stalnoj postavci Мuzeja Vojvodine

O Rimskom slikarstvu se može govoriti na osnovu sačuvanih zidnih slika, posebno u: Pompeji, Herkuleniji, Rimu, Boskorealeu. U sadržajnom pogledu to slikarstvo je potpuno oslonjeno na helensko, dok je u stilskom pogledu ta zavisnost nešto manja.

Rimljani su često ukrašavali zidove svojih prostorija, češće nego plafone. Zidovi su bili oslikani tako da smo mogli da razlikujemo tri dela: temelj, srednji deo i friz.

Srednji deo je bio, najviše oslikan, sa najviše detalja; dok su temelji i friz činili njegov okvir.

Motivi zidnog slikarstava su većinom zavisili od namene prostorije. Na našem tlu su najverovatnije delovali putujući majstori, koji su sa sobom nosili uzorke motiva, koje je naručilac birao u skladu sa tadašnjom modom. Naravno na to su uticali zahtevi bogatih naručioca, koji su u to vreme diktirali modu. Međutim u kasnijem rimskom periodu umetnici zidnog slikarstava se oslobađaju tereta nasleđa i počinju da traže sopstvena likovna rešenja, koja preživljavaju i opovrgavaju klasično Helensko mišljenje da je dekorativno zidno slikarstvo manje vredno.

Prvi koji je rimsko zidno slikarstvo podelio na umetničke stilove je bio A. Maj (1882. godine) uzor mu je dao prvi utemeljivač istorije Evropske umentnoti J. Winkelmann, koji je u XVIII veku pojam stilova zidnog slikarstva uneo u likovnu umetnost. Majeva podela. Pompejskog zidnog slikarstva se sastoji iz četiri razvojna stila:

1. Inkrustacioni stil (200 do 70 g. p.n.e), karakteriše pravilne, različito obojene celine, koje imitiraju mermerne ploče. Vitruvije prvi opisuje ovaj način oslikavanja. Pored imitiranja mermerne oplate, mogu se videti i simulacije mermernih diskova, drevenih greda, pilastera i venaca. Ovaj stil se zadržava u zoni sokle i u kasnijim fazama.