U zbirci Alatke, mašine, oruđa i zanati Muzeja Vojvodine – Muzejski kompleks Kulpin, prikupljeni su međuredni kultivatori, koji imaju još i naziv: prašači, parači ili kopačice. Pripadaju grupi mašina za dopunsku obradu zemljišta. Postoje brojne njene podele. Tako prema načinu vuče može biti: ručni, zaprežni i traktorski, prema načinu izrade: ručne, odnosno domaće, zanatske (kovačko-kolarske) i industrijske izrade, a prema broju redova: jednoredni i višeredni.
Bez obzira da li se radi o ručnim, zaprežnim ili traktorskim međurednim kultivatorima, oni se koriste za dopunsku obradu zemljišta između redova biljaka. Radom radnog organa, koji predstavlja motičica, različitog oblika, uništavaju se korovske biljke podsecanjem, razbija se pokorica ili kora obrazovana posle većih padavina, drobi se i sitni zemljište, čime se prorahli, odnosno rastrese. Za istu namenu se koriste motike.
Posetioci sajta Muzeja Vojvodine, u okviru rubrike Budi odgovoran prema duhu i telu, u prvoj priči će se upoznati sa ručnim međurednim kultivatorima.
Za ručne međuredne kultivatore je zajedničko to da su jednoredni i da se prevashodno koriste za rad na malim parcelama, u okućnicama i baštama. U odnosu na dobro znano ručno oruđe motiku, postiže veći radni učinak, jer se znatno više uradi, ali imaju jedan nedostatak u odnosu na nju. Naime, ne može se dobro okopati oko biljke. Njima upravlja jedan čovek. S obzirom da je reč o ručnom oruđu, rad je sporiji i dovodi do zamora radnika.
Karakteristično je da je radni organ izmenjiv, u zavisnosti od agrotehničke operacije koja se izvodi, tako da može biti: plužna daska, zagrtačka daska, motičica različitog oblika, sejalica i drugo.
Ručni međuredni kultivatori se i danas mogu videti u radu. Veoma je zanimljivo da njih izrađuju vešti poljoprivrednici i to od bicikla, kako bi sebi olakšali težak i naporan posao.
sl. 1. Ručni međuredni kultivator, „proizvođač“ Zvonko Dejanović, Gospođinci, oktobar 2019. godine, foto: Filip Forkapić
Istraživačkim radom su prikupljena dva ručna međuredna kultivatora.
Ručni međuredni kultivator „EMPIRE“
Na prednjem delu ručnog međurednog kultivatora „EMPIRE“ se nalazi veliki gvozdeni vozni točak, prečnika 600 mm, sa osam žbica. Radni organ predstavlja motičica, takozvana „guščija noga“, postavljena na vertikalnom čeličnom nosaču. On ima mogućnost podešavanja kako po visini tako i horizontalno, po nosaču točka, gde za tu namenu služe po tri otvora.
Za upravljanje kultivatora služe dve drvene ručice, sa rukohvatima, koje su, pak, međusobno učvršćene čeličnom sponom. Sa njihove spoljne strane, na levoj je ispisano MADE IN U. S. A., a na desnoj No 3 BOY SCOUT, sa nalepnicom proizvođača „EMPIRE“. Na njima je sačuvana originalna boja – narandžasta.
sl. 2. Ručni međuredni kultivator „EMPIRE“ (inv. br. 90), foto: Filip Forkapić
Ručni međuredni kultivator „EMPIRE“ je industrijske izrade i proizveden je posle Drugog svetskog rata.
On je poklonjen decembra meseca 1999. godine. Kako bismo još jednom naglasili značaj poklanjanja predmeta za muzeje, navedeno je ime darodavca. To je Ivan Šimunec, iz Bačke Topole.
Istorijat ovog predmeta je veoma zanimljiv. Naime, on je 1952. godine dobijen, kao poklon, preko programa „UNRA“ („UNRRA“). Bio je u vlasništvu Ane Štibranji, koga, pak, nasleđuje Marija Šimunec, rođ. Elizek. Ona je imala zemlju u delu Novog Sada koji se zove Telep, površine 1,5-2 KJ (katastarski jutar), pa je na osnovu toga dobijen. Poklon je realizovan preko novosadskog pogona Pokrajinskog poslovnog saveza za mehanizaciju i hemizaciju poljoprivrede „Poljostroj“.
Inače, navedeni program „UNRA“ je predstavljao program tehničke pomoći ratom razrušenoj Jugoslaviji, kada je najveći broj američke poljoprivredne mehanizacije stigao u našu zemlju. Među njima, najpoznatiji su bili tricikl traktori marke „Oliver“ („Oliver“).
sl. 3. Konzervacija ručnog međurednog kultivatora „EMPIRE“, izvršilac Dragan Ogar, tehničar Muzeja Vojvodine, konzervator za materijal od metala, Kulpin, april 2010. godine, foto: Filip Forkapić
Ručni međuredni kultivator
Na prednjem delu ručnog međurednog kultivatora se nalazi gvozdeni vozni točak, prečnika 250 mm, sa šest žbica koje čine zvezdu. Radni organ predstavljaju dve britvaste motičice, radnog zahvata 320 mm, postavljene u okviru od livenog gvožđa. One imaju mogućnost da se po vođicama pomeraju, čime se na taj način podešava radni zahvat, a u zavisnosti od međurednog razmaka biljaka.
Za upravljanje kultivatora služe dve dugačke drvene ručice, sa rukohvatima, dužine 1.330 mm. One su međusobno učvršćene drvenom sponom, dužine 350 mm. Razmak između njih u najširem delu iznosi 500 mm, dok je visina od podloge, odnosno zemljišta do vrha ručice 800 mm. Na donjem delom su, sa po dva zavrtnja, sa svake strane, pričvršćene za okvir. Pored radnog zahvata, postoji mogućnost podešavanja dubine rada. To se vrši postavljanjem osovine točka u jedan od tri otvora, na sponi okvira sa njom. Na točku i okviru je sačuvana originalna boja – crvena.
sl. 4. Ručni međuredni kultivator (inv. br. 248), foto: Filip Forkapić
Ručni međuredni kultivator je industrijske izrade i proizveden je dvadesetih godina 20. veka.
On je krajem decembra meseca 2005. godine otkupljen iz Ratkova.
Kao prethodni, i on ima zanimljivu istoriju. Naime, Dobrisav Radišić, otac prodavca Obrada, kupio je ručni međuredni kultivator od Nemaca, koji su neposredno pred završetak Drugog svetskog rata napuštali Parabuć (tadašnji naziv za naseljeno mesto Ratkovo).
sl. 5. Konzervacija ručnog međurednog kultivatora, izvršilac Dragan Ogar, tehničar Muzeja Vojvodine, konzervator za materijal od metala, Kulpin, april 2010. godine, foto: Filip Forkapić
Oba predstavljena ručna međuredna kultivatora, posetioci mogu da vide na stalnoj postavci, smeštenoj u zgradi bivše konjušnice, kovačnice i mašinske radionice ili Paviljon 2.
sl. 6. Ručni međuredni kultivatori izloženi na stalnoj postavci, Kulpin, februar 2020. godine, foto: Aleksandar Zorkić
Filip Forkapić, dipl. ing. poljoprivrede, viši kustos
