Antička zbirka

12.09.2013. | Zbirke

Antička zbirka je jedna od najlepših zbirki Muzeja Vojvodine, čuvena po tri pozlaćena šlema iz IV veka.

U ovom trenutku ona broji oko 3000 predmeta. Podeljena je na manje zbirke, od kojih su najbrojnije: AA zbirka, sa 1481 predmeta i H zbirka, sa 1561 predmeta. Predmeti koji se nalaze u ovim zbirkama potiču sa mnogobrojnih arheoloških lokaliteta. Muzej je do tih predmeta dolazio, kako putem sistematskih arheoloških iskopavanja, tako putem otkupa, poklona i sl. U okviru antičke zbirke nalazi se i manja epigrafska zbirka, koja broji 23 predmeta.

U AA zbirci nalaze se predmeti, koji su otkriveni iskopavanjima važnih arheoloških lokaliteta sa teritorije Vojvodine, među kojima su najpoznatiji:

lokaliteti na kojima su otkrivene kasnoantičke nekropole iz IV veka: Beška (lokalitet “Brest”) i Sviloš (lokalitet “Kruševlje”),
lokaliteti na kojima su otkriveni ostaci rimskih utvrđenja: Begeč (lokalitet “Kuva”) i Čortanovci (lokalitet “Prosjanice”),
lokalitet na kome su nađeni ostaci zanatskog keramičkog centra s kraja I i početka II veka i ostaci devastirane rimske nekropole iz III i IV veka: Hrtkovci (lokalitet “Gomolava”) i dr.

Manji broj predmeta potiče sa najvećih i najznačajnijih rimskih lokaliteta u Vojvodini Sirmijum (Sremska Mitrovica) i Basijane (Donji Petrovci), koji su u rimsko doba imali status kolonije, što upućuje na to da se radilo o velikim i dobro organizovanim gradovima sa rešenom infrastrukturom i urbanim životom.

> Arheološko iskopavanje rimske Vile Rustike

H zbirka sadrži predmete koji potiču sa iskopavanja rimske vile rustike iz III i IV veka na lokalitetu “Vranj” u Hrtkovcima. Lokalitet se istražuje i danas, a njegovo istraživanje započeto je daleke 1979. godine. S obzirom na to da su ispod vile rustike otkriveni tragovi naselja iz I i II veka, na ovom lokalitetu možemo takođe pratiti život prvog rimskog stanovništva koje je stiglo na prostore današnje Vojvodine i mešalo se sa domorodačkim.

Na stalnoj postavci Muzeja Vojvodine antičkom periodu posvećeno je 15 vitrina, smeštenih u salama 2 i 3. U njima se nalaze predmeti iz rimskog doba koji posetiocima govore o rimskim osvajanjima i početku romanizacije, rimskoj granici na Dunavu – limesu, urbanom i društveno – ekonomskom razvoju provincije Panonije, umetnosti i religiji, naseljima, nekropolama i materijalnoj kulturi.

Dva najznačajnija predmeta, raskošni pozlaćeni kasnorimski šlemovi, doneti su u Muzej Vojvodine 1955. godine iz sela Berkasovo u Sremu, u blizini Šida. Njih je vlasnica njive slučajno okrila tokom oranja. Potonjim sondažnim iskopavanjem konstatovano je da su šlemovi činili deo ostave, zajedno sa dva srebrna okova za pojas, jednom cevčicom od srebrnog lima, jednom srebrnom gajkom za remen, nekoliko fragmenata gvožđa i pozlaćenog srebrnog lima. Šlemovi su izrađeni od kovanog gvožđa, prevučenog tankim srebrnim pozlaćenim limom, a pretpostavlja se da su imali kožnu podlogu. Raskošniji od dva šlema dodatno je ukrašen imitacijama dragog kamena smaragda, i poludragog kamenja oniksa i kalcedona, izvedenim u staklenoj pasti i postavljenim u ležišta različitog oblika. Od posebnog značaja su natpisi na grčkom i latinskom jeziku, za koje postoje brojna tumačenja.

U evropskim oblastima, koje su se nalazile u određenim periodima pod rimskom vlašću, do danas je pronađen mali broj šlemova ovog tipa. Prema ornamentici izdvajaju se upravo šlem 1 iz Berkasova i budempeštanski šlem, a njihova sličnost, kao i sam način ukrašavanja, bili su predmet brojnih naučnih rasprava. Očigledna skupocenost izrade govorila je o tome da su vlasnici ovih šlemova morali bili ličnosti iz visokog društva, istaknute vojskovođe, ljudi sa visokim položajem u vojsci ili čak vladari.

Manje raskošan šlem iz Berkasova na sebi nosi natpis VICIT [LIC]INIANA, koji je arheolozima pomogao da ga datuju na početak IV veka, u vreme kada su se oko rimskog prestola borili budući car Konstantin Veliki i njegov protivnik Licinije. Od 308. godine, kada je Licinije postao avgust, dva cara su vladala zajedno, da bi ubrzo započeli ljutu borbu za presto, koja se završila Licinijevim porazom i pogubljenjem. Prema jednom tumačenju, šlemovi su mogli biti zakopani prilikom povlačenja Licinijevih trupa prema Sirmijumu, odnosno posle bitke koja se odigrala kod Cibala (današnjih Vinkovaca). Prema drugom tumačenju, zasnovanom na postojanju kasnije dodatog natpisa na grčkom jeziku, šlemovi su mogli biti u upotrebi tokom dužeg vremena i potom biti zakopani u bilo kojem trenutku nemirnog IV veka u rimskoj rovinciji Drugoj Panoniji (Pannonia Secunda).

Muzej Vojvodine je zahvaljujući vrednosti ovih šlemova ostvario više puta dobru saradnju sa velikim evropskim muzejima. Po broju posetilaca od preko 800.000 ističu se poslednje dve izložbe na kojima su šlemovi gostovali. U nemačkom gradu Triru je 2007. godine održana izložba posvećena Konstantinu Velikom sa preko hiljadu eksponata iz brojnih evropskih muzeja, među kojima su šlemovi iz Berkasova zauzimali posebno mesto. Kao simboli moći plenili su pažnjom u Muzeju dijeceze i galeriji Tijepolo u Udinama (novembra 2008. do marta 2009) na izložbi posvećenoj akvilejskom biskupu Hromaciju (388–408) i rimskom gradu Akvileji, koji se nalazio na raskrsnici puteva od Italije ka istočnim delovima Rimskog carstva.

Shvatajući vrednost i mogućnosti koje pružaju predmeti ovog tipa, Muzej je 2007. godine otkupio još jedan pozlaćeni šlem iz IV veka, sličan manje dekorisanom šlemu iz Berkasova. Veoma fragmentiran, otkriven je u okolini sela Jarak, 17 km jugoistočno od nekadašnjeg Sirmijuma (Sremske Mitrovice). Delove šlema pronalazač je otkrio u malom sivo-pečenom keramičkom krčagu. Pre nego što se obratio stručnjacima Muzeja Vojvodine, komade srebrnog pozlaćenog lima ispravljao je i lepio na kartonsku podlogu, ne poznajući njihovu funkciju i namenu. Konzervacija i rekonstrukcija predstavljale su dugotrajan i mukotrpan posao, a kao primer za rekonstrukciju poslužio je manje raskošan šlem iz Berkasova. Šlem iz Jarka premijerno je prezentovan zajedno sa dva šlema iz Berkasova na izložbi “Kasnoantički šlem iz Jarka” koja je trajala u periodu od 12‒22. maja 2009. Ovu izložbu videlo oko 8.000 ljudi.