Arheologija

Arheologija na Stalnoj postavci Muzeja Vojvodine predstavljena je u tri dvorane. Putem prezentacije najvrednijih arheoloških eksponata dopunjenih savremenim muzeološkim principima (rekonstrukcije naselja i pojedinih objekata, fotografije, mape, legende) prikazan je period od paleolita do kasnog srednjeg veka. Navedena pomoćna sredstva su korišćena za što bolje dočaravanje načina života stanovništva, njihovog ekonomskog razvoja, načina, sahranjivanja, umetnosti i religije, od početka naseljavanja čoveka na ovim prostorima.

Usamljeni ostaci najstarijeg naseljavanja na prostorima Vojvodine iz perioda paleolita (starijeg kamenog doba) prezentovani su ilustracijama na zidnoj površini i artefaktima iz tog perioda sa lokaliteta kod Zemuna, Iriga, Vršca.

Period prvih zemljoradničkih sedelačkih kultura na ovim prostorima neolita (6000-3200. pre n.e.) koji je sistematski istražen, detaljno je prikazan putem naselja, nekropola i eksponata raznih privrednih grana, umetnosti i religija. Nosioci ovog perioda su stanovnici više kultura i kulturnih grupa (Starčevačka, Vinčanska, Potiska, Lenđelska), istraženih na prostoru Vojvodine (Donja Branjevina kod Odžaka, Starčevo, Golokut kod Vizića, Gomolava kod Hrtkovaca itd.).

U periodu eneolita tj. bakarnog doba, na teritoriji Vojvodine javljaju se novi etnički elementi iz severne Panonije je i Transilvanije sa karakterističnim načinom sahranjivanja u humkama (Batka, Vojlovica kod Pančeva). Ovi stepski elementi iz južne Rusije i Ukrajine smatraju se prvim tragovima Indoevropljana, naseljenih tokom trećeg milenijuma pre nove ere (3200-2000. pre n.e.).

Kulture bronzanog doba (ranog, srednjeg i kasnog) nastale su mešavinom ostataka materijalne kulture starosedelaca i novih elemenata, što je karakteristika za sve kulturne periode na ovim prostorima (2000-950. pre n.e.). Započeta proizvodnja metalurgije u prethodnom periodu usavršava se nalazima u utvrđenim naseljima (Gomolava, Feudvar kod Mošorina, Gradina na Bosutu) i načinom sahranjivanja spaljivanje pokojnika.

Starije gvozdeno doba (950-300. pre n.e.) karakteriše razvojni proces metalurgije gvožđa i brojna utvrđena naselja kao i prodor novih kultura na ove prostore (Basarabi-Bosut). Veći deo istraženih, utvrđenih naselja iz ovog perioda (Kalakača kod Beške, Gradina na Bosutu, Feudvar kod Mošorina) prikazani su bogatim nalazima materijalne kulture. U južnom Banatu, sa dalekih stepa se javljaju Skiti, ali bez većih tragova materijalne kulture do danas.

Početak mlađeg gvozdenog doba ili laten, povezan je sa dolaskom keltskih plemena na prostor srednjeg Podunavlja. Ovaj period, osim utvrđenih naselja (Vrbas, Plavna) donosi i nove proizvodne elemente pojavom grnčarskog kola i početak kovanja i upotrebe novca u trgovini. Značajni su nalazi ostava iz Krčedina, kao i oružja, oruđa, nakita i keramičke produkcije sa lokaliteta Gomolava kod Hrtkovaca, Obreža, Vrbasa i dr.

Krajem 1. veka stare ere i početkom 1. veka n.e. započela su rimska osvajanja ovog dela teritorije provincije Panonije, čija je istočna granica bila na Dunavu. deo limesa u okviru Vojvodine obuhvata sledeća utvrđenja i naselja: kod Zemuna (Taurunum), Novih Banovaca (Burgenae), Slankamena (Acumincum), Surduka, Čortanovaca, Petrovaradina (Cusum), Banoštora (Bononia) i utvrđenje kod Begeča (Onagrinum). Na području Srema su, osim navedenih utvrđenja na Dunavu, i dva gradska centra, Bassianae kod Donjih Petrovaca i Sirmium (Sremska Mitrovica), koji je tokom 4. veka bio politički, kulturni i ekonomski centar provincije Panonije Sekunde. Bogatim nalazima sa dosadašnjih istraživanja (Gomolava, Hrtkovci, Sirmiju, Čortanovci, Beška, Sviloš) dočaran je način života lokalnog i novodošlog stanovništva.

Posebno značajni nalazi iz ovog perioda (4. vek) su tri paradna, pozlaćena šlema iz Srema i freske iz grobnice kod Beške. Na prostoru Bačke i Banata istovremeno se razvijala materijalna kultura sa karakterističnim nalazima koji su nastali simbiozom rimskog uticaja, domorodačkog i istočnopontskog (Zrenjanin, Vršac, Bečej, Vrbas, Ada, Krstur).

Period kasne antike i ranog srednjeg veka značajan je zbog sve većih pohoda i udruživanja raznih varvarskih naroda i plemena sa istoka, na prostoru srednjeg Podunavlja (Huni, Gepidi, istočni Goti, Sloveni, Avari i Bugari), koji su doprineli i raspadu Rimske imperije. Na ovim prostorima deo plemena se i stalno naselio formirajući svoja naselja. Za sada se nalaze bolje istražena naselja ovog perioda u Horgošu, Padeju i Bečeju, a groblja u Bočaru, Mokrinu, Vrbasu, Slankamenu, Čelarevu i Vojki.

Dolaskom Mađara krajem 9. veka formira se na prostoru cele Panonije Bjelobrdska kultura, kao rezultat uzajamnih slovensko-mađarskih uticaja. Mađarskim primanjem hrišćanstva oko 1000. godine, uspostavlja se nova država na ovim prostorima. tokom ovog perioda iz Azije pristiže više nomadskih naroda, Pečenjezi, Uzi, Kumani i Mongoli koji su 1241/2. godine svojom najezdom drastično izmenili demografsku sliku ovih prostora. Karakteristični nalazi ovog perioda su ostava vizantijskih ikona i posebno bogata, ornamentalna kamena plastika iz Rakovca. Te promene će omogućiti naseljavanje srednjeevropskog stanovništva (Nemci, Poljaci, Česi) tokom 13. i 14. veka, a kasnije sa turskim osvajanjima od 14. do 16. veka i masovnije naseljavanje Srba sa Balkana. Period kasnog srednjeg veka značajan je i za pojavu većeg broja crkava i manastira podignutih pre turskih osvajanja ovog dela Panonije i gradova kao što su Bač, Vršac, Mitrovica, Kovin, Kupinik i Zemun.