Čarape, muške, svakodnevne.
Najintrigantnija priča o dvopređno pletenim čarapama je ona o čarapama iz sela Hrtkovci u Sremu. Ove, slobodno možemo reći, arhaične čarape, nosili su pripadnici male etničke zajednice Klimenata. Klimenti su poreklom albanska katolička zajednica iz oblasti Malesija, na planini Prokletije. Jedan deo njih se doselio u Srem nakon austrijsko-turskih ratova. Oni su zajedno sa Srbima u drugoj Velikoj seobi Srba, pod vođstvom patrijarha Arsenija IV Jovanovića Šakabente 1739. godine, prešli Dunav i naselili se na potes između Inđije i Stare Pazove. Nešto kasnije, 1747. godine, austrijska država ih je za stalno naselila u mesta Hrtkovci i Nikinci.
Čarape, ženske, svečane
Čarape Klimenata su pletene tanko upredene, čvrste vune samo u crnoj i „beloj“ boji čime je stvoren efekat pozitiv/negativ. Čarape za svaki dan su bile od prirodne bele vune sa crnim ornamentom upletenim uz otvor čarape. Arhaičnost ovih čarapa se ogleda u načinu pletenja. Naime, one se pletu od prstiju ka otvoru. Takođe, na nekim primercima nailazimo i na jednu izuzetno drevnu tehniku pletenja, poznatu kod nas kao poplet ili rubeno. Poplet se izvodi pomoću jedne, drvene, pljosnate igle sa rupom na sredini tela. Ovaj način pletenja smatara se praistorijskom tehnikom koja je na prostorima Evrope egzistirala mnogo pre pletenja pomoću dve, odnosno pet igala. Najstariji primerci čarapa u muzejima, koji potiču iz antičkog perioda, rađeni su ovom tehnikom. Tehnika popleta je naročito dugo opstala u Skandinaviji pod nazivom nalbinding, ali su materijalni ostaci nađeni i u severnoj Africi. Podrazumeva upotrebu jedne igle sa ušicom i kratkim komadom niti koja se stalno nadovezuje. Takođe je zabeležena i kod mnogih naroda u Rusiji. Naravno, mnoge dvopređne čarape balkanskog stanovništva su rađene u celosti ili delimično ovom tehnikom. Kod Klimenata iz Hrtkovaca poplet je rađen samo u 5 do 8 redova i to na svečanim muškim čarapama.
Poplet na muškim čarapama
Ornamentika na čarapama Klimenata je veoma neobična. Svečane čarape mlađih muškaraca i žena su izrađene od crne vune, dok su beli geometrijski ornamenti raspoređeni na gornjem delu stopala i duž otvora. Istraživač Klimenata, Krunoslav Tkalac daje za ove ornamente arbanašku terminologiju: bištane (biš – rep), barjokane (barjoke – uvojci kose), đusane, ljuljane (ljuljan – ljiljan). Bračni par Popović, koji se bavio istraživanjem i sakupljanjem dvopređnih čarapa, navode sledeće nazive: bopčice, potričarci, pomicaljke, kukasta i prava reska itd. Tkalac navodi da je ornamentika na čarapama u vezi sa ornamentikom ženskih vunenih kecelja, tzv. futgunjâ, koje su se obavijale oko donjeg dela tela.
Hrtkovčanka u futgunji, 1910. foto. Dr Radivoj Simonović
Zahvaljujući tome što se ove čarape danas čuvaju u Muzeju Vojvodine, ne samo da je moguće videti ove zaboravljene aksesoare, već ih je moguće i obnoviti i tako ovu ugroženu baštinu sačuvati od zaborava.
Katarina Radisavljević, muzejski savetnik – etnolog
