Rad Muzeja Vojvodine, časopis sa tradicijom od 70 godina, pojavio se i ovoga puta u punom sjaju, u svom 64. broju i 53. svesci.
Prateći nova uputstva o pisanju i objavljivanju naučnih i stručnih radova brojni saradnici, stari, stalni i novi, pristupili su sa predanom akribičnošću ovaploćenju velikog broja raznorodnih tema iz arheologije, istorije, etnologije, bibliografije, konzervacije i restauracije, a nalaze se ovde i odjeci koji su našli mesta u stalnim rubrikama – Iz muzeja i galerija objedinjuje prikaze izložbi, Prikazi se odnose na knjige, Izveštaji na raznovrsne događaje vezane za rad muzeja, dok se u rubrici In memoriam nalaze portreti preminulih kolega i saradnika.
Raško Ramadanski je zajedno sa Jovanom Tripković, Natašom Šarkić i Nedom Mirković-Marić dostavio jedan markantan rad o arheološkom lokalitetu Perlek – Oranice Berkeša, koji se nalazi u blizini Bečeja. U radu je dat prikaz dosadašnjih istraživanja, a izneti su i rezultati najnovijih istraživanja. U prvom delu priloga je prikaz višeslojnog lokaliteta i nalaza koji potiču sa njega iz neolitskog perioda, bronzanog i starijeg gvozdenog doba. Kasnoantički materijal pripada Sarmatima, dok je srednjovekovni materijal dosta raznolik i kreće se u rasponu od 6–8. pa do 13–14. veka. Drugi deo rada bavi se analizom ljudskog koštanog materijala, nađenog 2016. godine, i oba dela su u izbalansiranom odnosu prema celini.
Istorija okuplja najveći broj radova, a započinje sa tekstom prof. dr Dejana Mikavice koji je naš grad predstavio jednom markantnom ličnošću, Lazom Kostićem. Profesor Mikavica je na osnovu ranije objavljenih knjiga o ovom velikanu srpske poezije i književnosti sastavio prilog u kojem je sažeo ono što ga je oduvek interesovalo kod njega, a to je Kostićev politički profil i delatnost na tom polju. U ovom radu prikazuje njegovu aktivnost u periodu od 1860. do 1880, najpre kroz profilisanje onih principa Kostićevog filozofskog i idejno-političkog prosuđivanja koja se najčešće vezuju, pored liberalizma, nacionalizma i pankalizma, za romantizam, slovenofilstvo, helenizam i antiklerikalizam. Predstavljeno je i zalaganje za nacionalnu, kolektivnu ravnopravnost srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji i prava Srba na samoopredeljenje i državnu nezavisnost, kao i za vraćanje srpske kulture u okrilje naprednije evropske društvenosti. Na području Novog Sada i Vojvodine njegov politički angažman se naročito ispoljavao kroz učešće u Ujedinjenoj omladini srpskoj i Srpskoj narodnoj slobodoumnoj stranci.
Prvi svetski rat obuhvaćen je sa tri priloga ovoga puta. Jedan dolazi iz pera Zorana Veljanovića, koji se temeljno osvrnuo na do sada nedovoljno prikazan portret prote Ilije Beleslijina, potpredsednika Srpskog narodnog veća u Temišvaru i poslanika na Narodnoj skupštini u Novom Sadu 25. novembra 1918, kada je izglasano otcepljene od Ugarske i prisajedinjenje Srbiji. Narodno veće zastupalo je srpske interese nasuprot nemačkim i mađarskim prvacima, podržanim od ugarske vlade u Budimpešti. Dr Predrag Bajić, Snežana Dobrić i prof. dr Dušan Lalošević potpisnici su priloga koji govori o epidemiji španskog gripa na području Vojvodine, koji je uzrokovao veliki broj žrtava krajem Velikog rata, a čiji ishod nije ni do danas utvrđen. Autori takođe daju smernice za dalje istraživanje ove pojave. Mirjana Bojić nas ovoga puta upoznaje sa lokalnim gradskim novcem korišćenim u godinama tokom trajanja i nakon završetka Prvog svetskog rata na prostoru Kraljevine SHS, oslanjajući se na Numizmatičku zbirku papirnog novca Muzeja Vojvodine, koja je vrlo bogato i živo ilustrovana u ovom prilogu.
Gordana Bulović govori o popularnim kozmetičkim preparatima u našim apotekama na prelazu 19. u 20. vek. Zanimljivost njenog pristupa temelji se kako na pronađenim i dostupnim artefaktima koji oblikuju sliku kozmetologije u to vreme, tako i na bećarcima koji su se, na jedan šaljiv način, osvrtali na nepresušnu ljudsku potrebu za lepotom.
Dr Aleksandar Horvat isto na jedan sinkretički način pristupa portretisanju Radeta Drakulića, čiji su crteži i poezija ostali kao vredno i potresno svedočanstvo o vremenu provedenom u logorima i zatvorima za vreme Drugog svetskog rata.
Mrs Nikola Koneski u svom prilogu Borislav Jankulov (1878–1969): Biografske crtice, daje doprinos istoriji muzeologije prikazujući život i rad ovog posvećenog prosvetnog, kulturnog i naučnog radnika, istoričara, arheologa, prevodioca, amaterskog umetnika i najvažnije osobe za osnivanje Muzeja i Biblioteke u Pančevu, kao i Muzeja u Jaši Tomiću.
Mr Lidija Mustedanagić poseže za istorijom 20. veka i prati trag jednog foto albuma, koji je navodi da evocira opise i istorijat maskiranih svetkovina i karnevala, sa posebnim osvrtom na Novogodišnji karneval 1967. u Novom Sadu. Ovaj karneval predstavlja primer strukturnog preuzimanja jedne drevne tradicije, u okviru važećih sociodemografskih i kulturoloških okvira, kao i izvrstan primer pedagoške prakse.
Iz etnologije imamo dva rada, a oba nas uvode u zbirke Narodnog muzeja Zrenjanin: Ksenija Mihić piše o slavskim ikonama u Etnološkoj zbirci, dok nas Aleksandra Đukić, upoznaje sa zaprežnim plugovima iz zbirke Etnološkog odeljenja. Drugi deo bibliografije dr Filipa Krčmara govori o istom muzeju, ali kroz objektiv lista Zrenjanin, u periodu od 1973. do 1993.
Marija Ćuković vrlo detaljno i iscrpno opisuje i ilustruje konzervaciju i restauraciju delova fasadne plastike sa kuće Miloša Pavlice u Tomislavcima.
Pomenuta rubrika Iz muzeja i galerija upoznaje nas sa tri izložbe iz Muzeja Vojvodine koje su bile podržane od strane fondacije Novi Sad – Evropska prestonica kulture: Tamo gde seoba završava – od rimske Panonije do današnje Vojvodine, San neolitske noći i Marama kao kulturni označitelj (mr Lidija Mustedanagić). A isto tako i sa izložbama na kojima su se mogli videti i predmeti iz Muzeja Vojvodine: Pad Rimskog carstva u Triru (mr Tijana Stanković Pešterac) i Kraljevi i sveci. Doba Arpada u Sekešfehervaru (Nikola Mrkšić). Tu je i prikaz izložbe umetničkih fotografija Pred vratnicama Slobodana Šušnjevića organizovane u Muzeju Vojvodine (Pavle B. Orbović), kao i izložbe Od kamena do kuršuma iz Gradskog muzeja Bečej (Zoran Veljanović).
Dva prikaza publikacija odnose se na Identitete na periferiji – Izgradnja etničkog identiteta Bunjevaca i Šokaca u Vojvodini (1848–1941) Aleksandra Horvata u izdanju Muzej Vojvodine, 2020. (dr Predrag Bajić) i na Danubian Route of the Yamnaya Culture. The Barrows of Vojvodina (eds. P. Jarosz, J. Koledin, P. Włodarczak). 2021. Archaeolingua, Budapest. (prof. dr Marija Ljuština).
Rubrika Izveštaji donosi opis sajamskih događaja 89. Međunarodnog poljoprivrednog sajma u Novom Sadu sa težištem na prikazu izložbe Muzejskog kompleksa Kulpin – depandansa Muzeja Vojvodine (Filip Forkapić); zatim tu je prikaz edukativnog porodičnog programa Muzeja Vojvodine A gde sam tu ja? (Vladimira Stanisavljević); daje iscrpni opis igre Bekstvo iz muzeja: mitološka avantura (takođe pod pokroviteljstvom fondacije Novi Sad – Evropska prestonica kulture) (Goran Koprivica); prikaz stvaralačkog postupka tokom izrade monodrame Krv i blato i filmskog eseja Tragovi seoba (Radoslav Milenković) i izveštaj Konačni ishod slučaja krađe slike „Blagoveštenski sabor u Sremskim Karlovcima 1861.“ Vlaha Bukovca iz Muzeja Vojvodine (Aleksandra Stefanov).
Neminovna i tužna rubrika In memoriam znači opraštanje od naših dragih kolega i saradnika: Mirka Dalmacije (1935–2022), jednog od direktora Muzeja Vojvodine, dr Velike Dautove Ruševljan (1939–2022), višedecenijskog arheologa iz naše ustanove, dr Aleksandra Krela (1968–2021), saradnika iz Etnografskog instituta SANU, Vesne Karpuzović (1960–2022), dokumentaristkinje Arheološkog odseka Muzeja Vojvodine i prof. dr Dejana Mikavice (1964–2022), člana Izdavačkog saveta Rada Muzeja Vojvodine, predsednika Upravnog odbora Muzeja Vojvodine i autora jednog od priloga u ovom broju. Tekstove potpisuju: Jovan Paunović, prof. dr Miroslav Vujović, mr Katarina Radisavljević, Marija Jovanović i prof. dr Goran Vasin.
Mr Lidija Mustedanagić
