Jedan od nezaobilaznih komada nameštaja i sastavni deo gotovo svakog savremenog enterijera je − komoda. Iako vreme i oblast nastanka komodā nije precizno utvrđena, smatra se da do njihovog uobličavanja dolazi krajem XVII veka. Sam naziv komoda pojavljuje se tek oko 1708. godine za tip nameštaja koji je za francuskog kralja Luja XIV izveo umetnički stolar Andre Šarl Bul (André Charles Boulle, 16421732). Uopšteno, naziv se odnosio na vrstu nameštaja postavljenu uza zid, sa fiokama ili vratima.
Većina evropskih istoričara smatra da su komode evoluirale iz škrinja. Početkom XVII veka one su ličile na škrinje sa nožicama, dok su se fioke pojavljivale retko. Istovremeno, javljuju se i komode sa vratima ili kombinacijom vratā i fiokā, a ovaj tip se još naziva i kabinet, kredenac ili ormančić. Do kraja veka, komode će, zbog jednostavnijeg i organizovanijeg odlaganja, potpuno preuzeti funkciju koju su do tada imale škrinje i vrlo brzo postati jedan od omiljenih komada nameštaja, podjednako prisutan i u javnim i u privatnim prostorima. Zaobljenih ili ravnih linija, sa vratima ili fiokama, na visoko izvijenim nogama ili na kratkim četvrtastim, luksuzno dekorisane ili sasvim jednostavne, komode su veoma brzo osvojile enterijere plemićkih, a potom i građanskih kuća.
Osnovni materijal korišćen u njihovoj izradi bilo je drvo, a istorija razvoja komoda ujedno je i istorija razvoja tehnika za dekoraciju drvenih površina: duboreza, tokarenja, furniranja, intarzije (ulepljivanje isečenih fragmenata u odgovarajuću podlogu), marketerije i najluksuznije vrste marketerije – bul tehnike, u kojoj se koriste skupoceni materijali (poput slonovače, sedefa, bisera, pozlaćeni mesing i bakar, a kasnije jeftinije imitacije abonosa i kornjačevine). Kao završna zaštita od XVIII veka se koristi politura čiji sjaj ističe plemenitu lepotu upotrebljene vrste drveta. Interesantno je da, za razliku od spoljašnjih površina kojima je poklanjana izuzetna pažnja, unutrašnji prostor komodā, fioke i poleđina, sve do kraja XIX bio je potpuno zapostavljen. Sa druge strane, važan element dekora činili su rukohvati fioka i rozete ključaonica koje su izrađivali cizeleri − zanatlije specijalizovane za izradu okova od bakra, bronze ili mesinga.
Komode su izrađivane u skoro svim zanatskim radionicama Evrope, koje su vodili samostalni umetnički stolari, a najlepši primerci nastali su u Francuskoj, Italiji, Engleskoj, Nemačkoj i Austriji. Zahvaljujući moćnim kraljevima XVII i XVIII veka, Francuska je bila najznačniji centar za izradu komoda u Evropi. U cehovskoj podeli zanatlija koji su obrađivali drvo, za razliku od drvodelja i običnih stolara, koji su mogli da prave jednostavniji nameštaj, jedino su umetnički stolari − ebenisti (fr. ébénistes) imali kraljevo ovlašćenje za izradu komoda i drugih vrsta luksuznog nameštaja.
Na prostoru Vojvodine, usled nepovoljnih istorijskih okolnosti – ratova sa Turcima i unutrašnjim nemirima u južnoj Ugarskoj, retki su sačuvani predmeti primenjene umetnosti nastali pre 1700. godine. Tek će nakon konsolidacije prilika u XVIII veku, postepeno, u drugoj polovini veka doći do razvoja zanatstva, među kojima je i stolarski, ali je o radovima majstora na polju profanog nameštaja malo toga poznato. Luksuzni nameštaj, pa time i komode, su uglavnom nabavljane i uvožene iz evropskih centara poput Beča, Budimpešte, a tek će poslednje decenije XIX veka doneti masovniju fabričku proizvodnju što će dovesti do izrade brojnih imitacija upotrebom jeftinijih materijala.
Na odabranim primercima komoda iz Zbirke primenjene umetnosti Muzeja Vojvodine − od najstarije, barokne komode sa tri valovite fioke i geometrijskom intarzijom koja je pripadala grofici Sečenji
preko elegantne, rokoko komode sa izvijenim kozijim nogama, bogato ukrašene intarzijom u vidu koso postavljenih šahovskih polja pločicama od tamnijeg i svetlijeg drveta
zatim bidermajer komode, ravnih smirenih linija iz zaostavštine porodice Save Tekelije
i reprezentativne komode izložene na stalnoj postavci Muzeja
izvedene u bidermajer stilu sa ukrasnim elementima ampira – crno lakiranim i pozlaćenim karijatidama (čija se gornja fioka može pomoću patenta spustiti da služi kao pisaći sto), sve do komode sa šest fioka, tzv. šemizeta, sa bogatim rokajnim ukrasom na vrhu
iščitavaju se istorijat i razvoj tipova i dekorativnih elemenata tadašnjih aktuelnih umetničkih stilova.
Svojim oblicima, kvalitetom obrade i estetskim vrednostima, komode pokazuju domete različitih postupaka ukrašavanja, oslikavajući indirektno ekonomske i političke prilike, želje i obrazovanje naručilaca i inventivnost umetničkih stolara, kao i težnju za lepotom oblikovanja upotrebnih predmeta kojima smo svakodnevno okruženi.
Aleksandra Stefanov, viša kustoskinja – istoričarka umetnosti
