U seriji „Nemanjići – rađanje kraljevine“, koja se 2018. prikazivala na programu javnog servisa Srbije, početkom 13. veka negde u Raškoj Stefan Prvovenčani nutka malinom papinog izaslanika. Mnogima je ova scena zasmetala te je izdvojena kao jedna od mnogobrojnih istorijskih grešaka u seriji. Malina je, navodno, počela da se uzgaja u Srbiji 1880. i to kao „ukrasna biljka“, da bi tek posle Prvog svetskog rata počela da se uzgaja zbog ploda (Nikolić and Milivojević 2010). Međutim, u seriji niko ni ne pominje da su maline uzgajane. Štaviše, količina ploda koja se nalazila u zdeli ukazuje više na to da je malina pre sakupljena u prirodi nego da potiče iz obilnog roda malinjaka podignutog pored dvora srpskog vladara. Zaboravlja se da je malina samonikla vrsta voća koja je u Srbiji veoma rasprostranjena (Mratinić and Kojić 1998). U narodu je poznata kao maljuga, umanj, sunica, muraga, plasmina i dr.
Retko se nalazi u područjima sklonim suši, a obilne berbe plodova mogu se očekivati samo na staništima sa svežim, kiselim zemljištima. Uglavnom raste ispod senke drveća. Populacije ove vrste se najčešće sreću u planinskom (ispod 1000 m nadmorske visine) i subalpijskom pojasu (iznad 1000 m nadmorske visine). Stoga su prirodne populacije samonikle maline najbogatije u regionu jugozapadne i jugoistočne Srbije (Veljković et al. 2021). Dakle, nalaze se i na teritoriji tadašnje novoformirane, srednjovekovne srpske države. Međutim, ne koristi se samo plod ove biljke. Svi delovi biljke se koriste u narodnoj medicini.
Slika 1. Malina iz Arheobotaničke bašte Muzeja Vojvodine potiče sa Stare planine. Maj 2022.
Slika 2. Dugi izdanci maline sa Stare planine na „visinskom prilagođavanju“ na Fruškoj gori. Maj 2022.
Plinije Stariji navodi da je malina rasla na planini Ida na severozapadu Male Azije (Pliny 1855). Upravo po tome je dobila svoje naučno ime Rubus idaeus L. On je malinu stavio u isti koš sa kupinom. I danas obe vrste dele naziv roda. Međutim, malina je delikatnije prirode od kupine; izdanci su tanji i nisu tako bodljikavi. Maline formiraju žbun do 150 cm visine. U flori kneževine Srbije g. Josif Pančić (Pančić 1874) opisuje malinu koja divlje raste kao „povisoka (gdešto od čovečjeg boja)“. Formiran je od izdanaka koji izbijaju iz adventivnih pupoljaka korena (Mratinić and Kojić 1998). Izdanci prve godine nose samo perasto složene listiće, a druge godine se formiraju cvetovi i plodovi. Plodovi su crveni, sočni i mesnati, sastavljeni od velikog broja sitnih, međusobno povezanih koštunica. Maline dozrevaju od kraja juna. Izdanci se do zime suše.
Slika 3. Plodovi divlje maline su, uz jagode, po aromatičnom i slatkom ukusu najfinije šumsko voće. Jul 2022.
Arheobotanička nauka ne može da se pohvali prevelikim uspesima vezanim za istraživnje srednjovekovnog perioda u Srbiji. Postoje svega „dva i po“ naučna rada na ovu temu te još uvek čekamo na materijalni dokaz korišćenja ove divlje vrste kod nas. Inače, prisustvo ove vrste u ljudskim naseobinama širom Evrope potvrđeno je još od mlađeg kamenog doba (Kroll 2004).
Medović Aleksandar, arheobotaničar
Literatura
- Kroll H (2004) Literature on archaeological remains of cultivated plants 1981-2004. http://www.archaeobotany.de/. Accessed 20 Dec 2022.
- Mratinić E, Kojić M (1998) Samonikle vrste voćaka Srbije. Institut za istraživanja u poljoprivredi „Srbija”, Beograd.
- Nikolić MD, Milivojević JM (2010) Jagodaste voćke: tehnologija gajenja. Naučno voćarsko društvo Srbije, Čačak.
- Pančić J (1874) Flora kneževine Srbije ili vaskularne biljke, koje u Srbiji divlje rastu. Štampa državne štamparije, Beograd.
- Pliny the E (1855) The Natural History. Taylor and Francis, London.
- Veljković B, Karabegović I, Aćić S, et al (2021) The wild raspberry in Serbia: An ethnobotanical study. Bot Serbica 45:107–117. https://doi.org/10.2298/BOTSERB2101107V.
