Vrbena je mala, neprimetna biljka sa malim, neupadljivim, beličastim cvetovima. Voli blizinu ljudi, dok se u prirodi javlja na poremećenim staništima, kao npr. u plavnim, travnatim zajednicama pored reka. Uspeva na dobro dreniranom tlu, voli sunce. Često raste duž ivice puteva, uz ograde, te je redovno pronalazim uz ogradu jedne osnovne škole u Novom Sadu. Da li osnovci znaju da prepoznaju jednu od svetih biljaka Starog sveta?
Potiče sa Mediterana. Duboko je ukorenjena u religiozne i magične obrede i predstave ljudi. Veruje se da ljude čini neprobojnim, odnosno da ih štiti od udaraca i uboda gvozdenim oružjem. Možda je to razlog što su Englezi u Drugom svetskom ratu imenovali jedan svoj brod HMS Vervain (engl. vervain = vrbena). Nažalost, to ga nije spasilo od nemačkog torpeda početkom 1945. U nemačkom jeziku ova biljka se zove „Eisenkraut“ što u slobodnom prevodu znači „gvozdena travka“. Za verbenu se tvrdilo da uliva snagu („čvrsta kao gvožđe“), te da deluje kao afrodizijak: verovalo se da se njena tvrdoća prenosi na muški polni organ. Rimljani su vrbenu zvali „Veneris herba“ (Venerina trava), a koristili su je za vreme ljubavnih rituala. Bila je jedna od svetih keltskih biljaka. Koristili su je, naravno, druidi kao lek, ali i za pripremanje magijskih napitaka. Plinije Stariji nije imao reči hvale za to što su radili Gali. Ono što su oni činili sa vrbenom nazivao je čistim glupostima. Navodno, kada se vrbena utrlja u kožu, osoba može da ostvari sve svoje želje: trava uklanja groznicu, učvršćuje prijateljstva i leči sve zaraze. U narodnoj medicini evropskih zemalja smatrana je svelekom. I danas se rado i naširoko koristi. U centralnoj Evropi je vrbena obožavana i kao magijska biljka. Mislilo se da odstranjuje aveti i zle duhove, raspiruje ljubav, daje bajkovite, profetske snove i osvežava um. Upotrebljava se i kao lek onima kojima je „srce oteklo“.
Ugljenisani ostaci vrbene pronalaženi su u ranobronzanodobnom naselju, kao i u slojevima iz gvozdenog doba na lokalitetu Feudvar, kod Mošorina. Ima ih i na drugim, praistorijskim lokalitetima u Vojvodini. Ali, nalazi sa ovog naselja naveli su istraživače da pretpostave da su stanovnici naselja biljku koristili za ritualna kađenja.
Aleksandar Medović, arheobotaničar Muzeja Vojvodine
