Plakat Ustaša-hrvatski oslobodilački pokret. Braćo Hrvati!
Nezavisna Država Hrvatska (NDH) je bila marionetska Sila Osovine koja je za vreme Drugog svetskog rata, od 1941. do 1945. postojala na području današnje Bosne i Hercegovine, najvećeg dela današnje Hrvatske i manjeg dela današnje Srbije. Na čelu joj je bio Fašistički ustaški pokret na čelu sa Antom Pavelićem koji je bio njen vođa, odnosno poglavnik.
NDH je bila član Sila Osovine i od samog nastanka je vodila represivnu unutrašnju politiku prema nepoželjnim etničkim grupama, što se u slučaju jevrejske zajednice odrazilo kroz Holokaust, a pokušaj fizičke eliminacije Srbije doveo do oružanog otpora. Masovna represija, ubistva kao i poklanjanje teritorija susednim državama: Dalmacije Italiji, a Međumurja Mađarskoj je rezultiralo opštim ustankom protiv omraženog režima o čemu novine pišu već 1942. godine, tako da NDH nikada nije uspela ostvariti punu vlast nad svojom teritorijom.
Ustaničke snage su već tokom 1942. god. uspele da unište snage NDH i proteraju ih sa velikog dela njene teritorije, čime su znatno smanjeni ustaški pokolji. U početku, Nemci su imali samo jednu nekompletnu diviziju za pomoć snagama NDH (718. diviziju). Do kraja 1942. na teritoriji NDH već je bilo sedam nemačkih divizija, a u decembru 1943. godine trinaest, uz pet samostalnih pukova, u sastavu 2. Oklopne armije.
NDH nestaje s vojnopolitičke pozornice 1945, nakon vojničkog poraza od strane jugoslovenskih partizana čime je obnovljena Jugoslavija.
Bivši austrougarski pukovnik Slavko Kvaternek, nakon ulaska Nemaca u Zagreb 10. 4. 1941. proglašava NDH i taj datum će se uzeti kao dan stvaranja, iako je iz istorijske perspektive potpuno nevažan, pošto na sastanku 12. 4. 1941. Adolf Hitler donosi odluku o tome. Desetak dana kasnije na sastanku italijanskih i nemačkih diplomata donosi se odluka o takozvanoj bečkoj liniji, to jest podeli NDH na područja kontrole. Severni deo „države“ postaje tako zona uticaja Nemačke zbog važne železničke pruge Austrija-Beograd-Grčka, dok Italija dobija siromašniji, južni deo. Pokušaj nemačkog nagovaranja Vlatka Mačeka predsednika HSS 6./7. 4. 1941. će propasti kada on odbije da postane vođa NDH zbog svog uverenja da će Nemačka izgubiti rat i zbog uslova koje su Nemci postavili. Nakon tog odbijanja, Nemci će postaviti na vlast u „državi“ Ustaše i Antu Pavelića, koji su do tada živeli u Italiji.
Raspoloženje Ustaša o Hitlerovoj ponudi je verovatno najbolje opisao Pavelićev zamenik Mile Budak u razgovoru sa kiparom Ivanom Meštrovićem rečima: „Predlog o stvaranju nezavisne Hrvatske ja ću potpisati odmah bez obzira da li će ona biti stvorena uz pomoć Nemaca, Britanaca ili samog Lucifera. Ja ću potpisati odmah i da Hrvatska bude komunistička država pod uvjetom da je slobodna i nezavisna.“
Proglašenje samostalnosti je dovelo do oduševljenja većeg dela Hrvata, ali i do protivljenja drugog dela (Hrvatsko primorje je zatražilo italijansku aneksiju), tako da već 29. 4. 1941. god. italijanski diplomata i bivši konzul u Sarajevu Marcello Zuccolina govori kako nova država postoji samo uz pomoć nemačkih bajoneta što će biti potvrđeno i od nemačkog predstavnika generala koji će dodatno izjaviti da bi HSS preuzeo vlast kada bi se Nemci povukli. U julu 1941. će Edmund Glaise von Horstenau izjaviti kako je šteta što je upropašten aprilski entuzijazam za nezavisnom državom, tako da sad Hrvati posmatraju novi režim kao najveću moguću nesreću koja im se mogla dogoditi. Odgovorni političari iz međuratnog perioda, na primer Vlatko Maček ostali su po strani dok su vlast preuzimali fanatici i pretvarali državu u instrument terora i genocida.
Tokom nirnberških suđenja jedan od razloga za donošenje odluke protiv NDH kao države biće popularnost Ustaša, koje 10. 4. 1941. podržava samo 5 posto stanovništva.
U Muzeju Vojvodine se nalazi plakat Ustaša-Hrvatski oslobodilački pokret. Braćo Hrvati! – gde se ustaški pokret za Veliku župu Vuku-Vukovar obraća hrvatskom narodu koji je vekovima bio potlačen i težio je za svojom slobodom i državnom samostalnošću. Zahvaljujući Velikom Poglavniku Anti Paveliću ostvarila im se dugo očekivana želja. Ustaški pokret zbog toga poziva sve Hrvate da ispune dužnost prema hrvatskoj državi i stupe u Ustaški pokret.
Tatjana Stojkov, kustos – istoričar
