STEVAN ALEKSIĆ (1876 –1923)
SV. GEORGIJE, 1907
O slici
Umetnička zbirka Muzeja Vojvodine obogaćena je 2013. godine akvizicijom ikone Sveti Georgije Stevana Aleksića iz 1907. godine. Ikona je otkupljena od novosadske porodice Ćurčić. Njen prvi vlasnik nije poznat, ali se može pretpostaviti da je poručena kao slavska ikona. Prvi poznati vlasnik bio je novosadski trgovac Dragutin Ćurčić.
Prema hrišćanskom predanju, Sveti Georgije je bio rimski vojnik koji je 303. godine stradao u Kapadokiji – za vreme Dioklecijanovih progona hrišćana. Nakon stradanja, njegov kult se proširio po Palestini i Egiptu, a potom i po celom Vizantijskom carstvu. Bio je jedan od najpoštovanijih svetitelja srednjeg veka i pod njegovom zaštitom su se nalazili mnogi gradovi i države. Sveti Georgije je zaštitnik vojnika i ratovanja, a u agrarnim sredinama je poštovan kao zaštitnik zemlje i stoke.
Ikonografske predstave Svetog Georgija proistekle su iz legendi o njegovom životu, stradanju i čudima. Uobičajena su dva tipa prikazivanja ovog svetitelja: stojeća figura mladog ratnika – s kopljem i štitom u rukama, i konjanik koji ubija aždaju. Motiv borbe sa aždajom se u pisanim izvorima prvi put pojavljuje u IH veku, a u likovne predstave se uvodi tek od XII veka. Popularnosti ove predstave naročito su doprineli krstaški pohodi, kada dolazi do ekspanzije kulta Sv. Georgija, koji postaje prototip idealnog hrišćanskog viteza. Predstava Sv. Georgija koji ubija aždaju simboliše borbu i pobedu hrišćanskih vrednosti – pobedu hrišćanstva nad paganstvom, Boga nad Satanom, vrline nad grehom, dobra nad zlom. Dok sveti ratnik otelotvoruje sile dobra, sile zla su likovno uobličene u predstavi aždaje.
Aleksićev Sv. Georgije predstavljen je kao rimski ratnik na propetom belom konju, u momentu kada zamahnutim mačem namerava da dokrajči aždaju iz čije razjapljene čeljusti viri slomljeno koplje. U pozadini je princeza, personifikacija crkve, iza koje se vide kule zamka. Dramatičnost scene postignuta je kontrastima emotivnih stanja – užasnute princeze i ratnika koji odiše samouverenošću i smirenošću. Atmosfera simboličkog naboja naglašena je uskovitlanim crvenim plaštom sveca i apokaliptičnim crveno-crnim nebom.
Veoma zanimljiva i neuobičajena je Aleksićeva antropomorfna predstava aždaje. Po uzoru na mitološke kentaure, kojima je bio fasciniran, Aleksić stvara autentičnu neman: polučoveka–poluaždaju. U srpskom religioznom slikarstvu se ne pojavljuje aždaja sa ljudskim telom, a ovakvo rešenje nije poznato ni u hrišćanskoj demonologiji, koja definiše različite tipove prikazivanja Satane i „zlih duhova“. Ne koristeći kanonski poznate i prihvaćene obrasce hrišćanske i mitološke ikonografije, Aleksić je kreirao originalno fantastično stvorenje. Nastalo kao izraz umetničke fantazije, ono implicira dublja simbolička tumačenja arhetipskih vrednosti same predstave.
Sledeći svoju umetničku viziju, Stevan Aleksić prelazi tradicionalne okvire i stvara jedinstvenu predstavu aždaje, zbog koje ikona Sv. Georgije zauzima posebno mesto kako u njegovom opusu tako i u religijskom slikarstvu novije istorije umetnosti.
O umetniku
Stevan Aleksić (Arad, 1876 – Modoš / današnji Jaša Tomić, 1923) jedan je od najznačajnijih srpskih slikara novije istorije umetnosti. Poreklom je iz slikarske porodice. Deda mu je bio čuveni slikar Nikola Aleksić, a otac Dušan se, takođe, bavio slikarstvom. Nakon završene osnovne i građanske škole u Aradu, Aleksić odlazi u Minhen (1895). Slikarstvo najpre uči u privatnoj školi – kod Hajnriha Knira, a potom na Kraljevskoj slikarskoj akademiji – u klasi Nikolasa Gizisa. Zbog očeve smrti (1900) prekida studije i vraća se u Arad. Ubrzo se nastanjuje u Modošu, gde je imao porodičnu kuću sa ateljeom i vodio slikarsku školu.
Aleksićevo stvaralaštvo predstavlja kompleksnu i originalnu umetničku celinu. Iako stilski pripada minhenskoj slikarskoj školi, koja je negovala akademski realizam, naznačajniji deo njegovog opusa bio je inspirisan aktuelnim umetničkim strujanjima. Polazeći od realističkog kreda, on u svoje slikarstvo uvodi romantičarske teme, ideje secesije i simbolizma, kao i asocijativni način izražavanja.
U njegovom bogatom i tematski raznovrsnom opusu su zastupljeni portreti, religiozne kompozicije, žanr-scene, kao i mitološke i alegorijske predstave sa temama erosa i smrti. Istaknuto mesto zauzimaju autoportreti, koje je radio od najranije mladosti do kraja života. Iako kontinuirano radi u tradicionalnim okvirima, Stevan Aleksić uspeva da stvori autentična dela simbolističkog prosedea, čime se ono svrstava u evropske umetničke tokove.
Aleksićev opus čini oko 230 štafelajnih slika, zidne kompozicije u više od 20 crkvenih objekata (Arad, Temišvar i Čakovo, Vukovar, Elemir, Pančevo, Novi Sad i dr.), oko 100 ikona, kao i šezdesetak crteža i skica. Njegova dela čuvaju se u Galeriji Matice srpske, Narodnom muzeju u Beogradu i Narodnom muzeju u Zrenjaninu.
