Reklamni listići (leci), koji i danas čine veoma popularno propagandno sredstvo, javljaju se veoma rano. Trgovci iz zapadne Evrope koriste štampane letke za prodaju svoje robe još u 16. veku. Ti leci nam pružaju niz korisnih informacija o proizvođačima i robi koju su nudili, i to najpre samo preko teksta, a oko 1900. godine i putem likovnih prikaza. Iako malog formata, oni su osmišljeni tako da budu upadljivi i efektni. S obzirom na to da je njihova osnovna funkcija bila prodajna i reklamna, koristile su ih zanatlije, trgovci, industrijalci.
Putem štampanih letaka je još 1864. godine svoj red vožnje oglašavala Agencija parobrodskog društva u Karlovcima. Ona je štampala letak na nemačkom i srpskom jeziku, sa crtežom parobroda u gornjem delu.
Na reklamnom listiću novosadske fabrike alkohola „Königstädler“, nastalom između dva svetska rata, predstavljen je gospodin koji s uživanjem konzumira alkoholno piće i ističe da su njeni „proizvodi najbolje vrste“.
Interesantan je i reklamni listić iz istog perioda poznate tvornice salama „Herc i sin“ u Banatskom Karlovcu, sa zaštitnim znakom u središnjem delu (srce i inicijali HS). Kvalitet se preporučuje i isticanjem tradicije (osnovana 1873) i napomenom da je njihova salama odlikovana na 10 izložbi. Iz listića saznajemo i to da je u ovom periodu bilo pokušaja falsifikovanja proizvoda, jer se kupci savetuju: „Tražite samo sa gornjim zaštitnim žigom proviđenu pravu Herc-ovu salamu“.
U tom periodu i strani proizvođači reklamiraju svoje proizvode putem letaka prilagođenih potrebama našeg tržišta. Sačuvan je primerak reklame za kafu „Julio Meinl“, na kojoj je predstavljen konobar koji u trku nosi šoljicu kafe i poručuje da je ova kafa „priznato najbolja“.
U sličnoj formi su štampani i reklamni blokovi, koji su služili za vođenje beleški. Logo firme ili preporuka proizvoda su se najčešće nalazili u gornjem delu bloka, dok je prostor za pisanje bio u donjem delu, što vidimo na blokovima pivare „Lazar Dunđerski“ u Velikom Bečkereku – s preporukom „Pijte Dunđerskovo pivo“, ili paste šmol, na kojoj se ističe da ona „svuda radi svoje izvrsne kvalitete imade prednost“.
Interesantne primerke predstavljaju nota računi, koji su u početku robu preporučivali samo putem teksta. Kasnije se javljaju primerci sa veoma atraktivnim i zanimljivim likovnim rešenjima. Štampani su u vidu blokova različitih dimenzija. Budući da se na poleđini nalazila rubrika za račun, oni su imali funkciju reklame i računa. Račun iz 1903. godine Jovana Vidakovića, proizvođača gajtana i rojti iz Novog Sada, vrlo je jednostavan. On svoju robu i usluge nudi trojezično – na mađarskom, srpskom i nemačkom jeziku. Interesantan je i nota račun Daniela Gergurova i njegove gvožđarske radnje u Somboru. Račun je iz 1907. godine, a na njemu su dati crteži proizvoda koje radnja nudi, adresa i godina njenog osnivanja.
U Muzeju Vojvodine se čuvaju brojni i dragoceni primerci reklamnih listića koji dokumentuju bogatu propagandno-komercijalnu delatnost trgovina, zanatskih radnji i fabrika na području današnje Vojvodine.
Veselinka Marković, muzejski savetnik – istoričar
