Već više od 30 godina u Muzeju Vojvodine deponovan je kameni spomenik, stojeća figura muškarca u vojnoj uniformi, za koji se ne zna odakle je donet i koga je predstavljao. Ne postoji podatak kada je spomenik akviziran, zbog čega do sada i nije bio uveden u glavni inventar Muzeja. Prema sećanju zaposlenih Muzeja Vojvodine, spomenik je donet iz jednog većeg gradskog mesta u Vojvodini, gde se prvobitno nalazio na gradskom trgu, ali je, po izbijanju svetskog rata (bez preciznije informacije), bio srušen.
Spomenik je isklesan od kamena, visine oko 2 metra, postavljen na pravougaoni niski kameni postament. Stojeća figura predstavlja muškarca u vojnoj uniformi, sa odlikovanjima.
Muškarac nosi bluzu sa jednim redom kopčanja i dva isturena našivena džepa na grudima sa talasastom ivicom poklopca (patne). Ispod levog džepa se nalazi orden koji, mada oštećen, oblikom izuzetno podseća na Karađorđevu zvezdu. Odmah ispod vrata, u središnjoj liniji, se nalazi orden Karađorđeva zvezda sa mačevima prvog stepena. Na desnoj strani bluze vide se dva ukrasna gajtana: jedan, koji se lučno spušta, obavijajući se oko desnog džepa na bluzi, i drugi, koji je pričvršćen za gornje dugme bluze, i koji se spušta do struka, desno od središnje linije.
Preko bluze, na leđima, mušarac nosi ravan, dugačak plašt sa oštro, trouglasto podignutom kragnom. Plašt doseže do zemlje. Muškarac nosi čakšire, široko krojene u butnom delu, koje su u nivou kolena upasana u duboke čizme. Nogavice čakšira pokazuju tri bočna nabora.
Na spomeniku su vidljiva značajna oštećenja. Telo je obezglavljeno; u Muzej Vojvodine je inicijalno i doneto bez glave. Značajno je okrnjena leva podlaktica i leva šaka, koja je držala mač. Sam mač nedostaje, od njega je ostao samo vrh rukohvata i udubljenje u postamentu, u kojem je ležao vrh mača.
Ekipa Muzeja Vojvodine u sastavu: Bogdan Šekarić, muzejski savetnik – etnolog, Dimitrije Mihajlović, kustos – istoričar i Ilija Ramić, fotograf, angažovana na realizaciji izložbe Strma ravnica – sto godina od kolonizacije Vojvodine 1921–2021. godine, izvršila je tokom ove godine rekognosciranje terena u više od 30 dobrovoljačkih mesta u Vojvodini. Tokom istraživanja sakupljena je i vredna muzejska građa koja će biti prezentovana na izložbi o kolonizaciji. Poseban značaj dat je sakupljanju vizuelnih izvora – fotografija i audio-video zapisa koji će poslužiti kao dobra osnova za dalja komparativna istraživanja sadašnjeg stanja pokretnih i nepokretnih kulturno-istorijskih dobara. Obilaskom više dobrovoljačkih kolonija u Vojvodini upoznali smo se i sa problemom rušenja srpskih dinastičkih spomenika tokom Drugog svetskog rata u Vojvodini. Na ovu temu do sada je objavljeno nekoliko studija od kojih je najznačajnije kapitalno delo Uglješe Rajčevića, Zatirano i zatrto – Oskrnavljeni i uništeni srpski spomenici na tlu Jugoslavije. Autor u njoj, pored ostalog, daje podatke i o spomeniku kralja Petra I Karađorđevića u Staroj Kanjiži, koji je svečano otkriven 17. decembra 1933. godine, na rođendan kralja Aleksandra I Karađorđevića. Spomenik je otkriven na izuzetno svečan način uz prisustvo kraljevog izaslanika, artiljerijskog pukovnika Milutina Vukovića, kao i predstavnika Ministarstva prosvete, Dunavske banovine i Četničkog pokreta. Iako o izgledu spomenika autor ne daje bliže podatke, osim da je reč o stojećoj figuri, o njegovom izgledu saznajemo iz priložene fotografije koja nam je, zbog lošeg kvaliteta reprodukcije štampane u ovoj monografiji, bila nedovoljna za tačnije poređenje sa kamenim spomenikom u Muzeju Vojvodine. Autor na kraju teksta za spomenik navodi da je uklonjen početkom Drugog svetskog rata, kao što je izmeštanjem pijace uklonjen i visoki postament na kome je bio postavljen spomenik.
Zahvljaujući mreži saradnika na terenu i koleginici Mirjani Đekić iz Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture, a ljubaznošću protojereja Jovice Mojsilovića, paroha iz Kanjiže, ustupljena nam je na korišćenje kvalitetnija reprodukcija fotografije spomenika kralju Petru I Karađorđeviću.
Radi verifikacije, konsultovan je Branislav Marković, akademski slikar i fotograf, koji je detalje sa pomenute reprodukcije preratne fotografije uporedio sa fotografijama aktuelnog spomenika koji se čuva u Muzeju Vojvodine i utvrdio poklapanje sa velikom verovatnoćom.
Zahvaljujući ovoj fotografiji i sećanju očevidaca rušenja spomenika 1941. godine, sakupili smo dovoljno podataka koji ukazuju, da je obezglavljeni kameni spomenik u Muzeju Vojvodine najverovatnije spomenik kralju Petru I Karađorđeviću iz Stare Kanjiže.
Bogdan Šekarić, muzejski savetnik – etnolog
