Danas omiljeno mesto za sastanke Novosađana, dominanatan gradski spomenik i najpoznatiji „zaštitni znak Novog Sada“, spomenik Svetozaru Miletiću na Trgu slobode u Novom Sadu, delo je hrvatskog vajara Ivana Meštrovića.
Najznačajnijem vođi Srpskog naroda u Habzburškoj monarhiji, poslaniku, advokatu i gradonačelniku Novog Sada, srpski narod je posle smrti 1901. godine u više navrata pokušavao da podigne javni spomenik, ali to nije učinjeno zbog neslaganja ugarskih vlasti. Najzad, na stogodišnjicu njegovog rođenja, 1926. godine, u Vršcu je postavljen spomenik sa bistom Svetozara Miletića, delo ruskog vajara Petra Aleksandroviča Samonova.
Svakako najveći i najprepoznatljiviji spomenik, podignut je 1939. godine u Novom Sadu. Matica srpska pokrenula je inicijativu za podizanje spomenika, a njen predsednik Aleksandar Moč postavljen je za predsednika Odbora za podizanje spomenika. Izrada spomenika poverena je hrvatskom vajaru Ivanu Meštroviću. Nakon što je spomenik Svetozaru Miletiću izliven već u junu 1939. godine, ubrzo je započela i rekonstrukcija trga ispred Gradske kuće, na kome je spomenik trebalo da bude postavljen. Kako se u tom momentu na trgu već nalazio spomenik Svetom Trojstvu (1781), i to veoma blizu mesta predviđenog za budući Miletićev spomenik, nastao je problem. Rimokatolička crkvena opština se protivila uklanjanju tog religijskog znamenja, te je nađeno rešenje da se Sv. Trojstvo premesti desetak metara dalje, na rub trga, neposredno ispred rimokatoličke Crkve imena Marijinog, gde je ostao još kratko vreme posle Drugog svetskog rata, kada je spomenik konačno uklonjen.
Povodom otkrivanja spomenika Svetozaru Miletiću u novosadskoj Štampariji Brane Grujića štampan je i po gradu lepljen pozivni plakat sa detaljnim programom svečanosti. Politika je pisala kako su sve kuće iskićene zastavama, a ulice osvetljene, pune sveta. Vozovi su pristizali svakog časa i izgledalo je kao da se čitava Vojvodina slegla u Novi Sad da prisustvuje svečanom otkrivanju spomenika.
Celodnevna svečanost je počela pomenom na Miletićevom grobu na Uspenskom groblju, gde su se okupili članovi Odbora za izgradnju spomenika predvođeni dr Aleksandrom Močom. Pomenu je prisustvovala i Miletićeva ćerka Milica, supruga Jaše Tomića i praunuk Slavko Miletić.
Spomenik Svetozaru Miletiću, koji je postavljen na mermerno postolje ispred Gradske kuće u Novom Sadu, otkrio je tadašnji predsednik vlade Dragiša Cvetković, 1. oktobra 1939. godine. Na tadašnjem Trgu oslobođenja je održana velika svečanost uz prisustvo visokih zvanica, brojnih delegacija i građana.
Figura Svetozara Miletića je izlivena u bronzi i postavljena na četvrtasti postament od sivog granita. Miletić je prikazan u natprirodnoj veličini, gologlav, sa pelerinom i desnom, preteći uzdignutom, pesnicom. Skulptorsko delo je visoko 5 metara i teško oko 30 tona.
Tokom Drugog svetskog rata, neposredno posle ulaska mađarskih okupacionih snaga, sredinom aprila 1941. godine, spomenik je uklonjen, ali nije bio uništen. Dugo se nalazio u bivšoj kasarni Vozarskog eskadrona, na kraju Kisačke ulice, gde su ga rodoljubi blagovremeno maskirali i sačuvali od uništenja.
Ubrzo, posle okončanja ratnih operacija u Novom Sadu i okolini, socijalističke vlasti su, na inicijativu istoričara Vase Stajića, vratile spomenik Svetozaru Miletiću na prvobitno mesto i svečano otvoranje je bilo već 10. decembra 1944. godine.
Na novi postament od crnog granita, vajar Pavle Radovanović uklesao je, 1951. godine, tekst: „Svetozar Miletić 1826–1901. Rad Ivana Meštrovića 1939“.
Suzana Milovanović, istoričar – muzejski savetnik
