Vojvodina od srednjeg veka do druge polovine 19. veka

Istorijski deo stalne postavke prikazuje period od srednjeg veka do druge polovine 19. veka. Počinje informacijama o multietničkom razvoju Vojvodine.

Od Kosovske bitke počelo je iseljavanje srpskog stanovništva iz oblasti južno od Save i Dunava u krajeve severno od tih reka, što je u daleko većim razmerama nastavljeno posle sloma Ugarske sredinom 16. veka. Tako se starom sloju slovenskog stanovništva, koje je još od Seobe naroda egzistiralo širom Ugarske, najpre u vreme Stefana Lazarevića i Đurđa Brankovića, a potom u doba ugarsko-turskih ratova i sremskih despota, kao i pod Turcima u 16. i 17. veku, priključilo u velikim masama srpsko stanovništvo sa Balkana, čime su Srem, Bačka i Banat, Pomorišje i Baranja postali nove srpske zemlje. U nova naselja Srbi su prenosili svoju tradiciju, kulturu i verovanja. Ktitori iz porodica srpskih despota podigli su u periodu od 15-17. veka velelepne manastire na padinama Fruške gore. Na stalnoj postavci ovaj period je predstavljen kopijama fresaka sv. Save, Despota Stefana Lazarevića, Maksima Brankovića, fotolitografijom Miroslavljevog jevanđelja iz 1897, kao i Četvorojevanđeljem arhiepiskopa Maksima Brankovića iz 16. veka.

Austrijsko-turski ratovi vođeni na ovim prostorima od 1683. do 1739. godine uslovili su velika migraciona kretanja i znatno izmenili administrativnu i vojnu granicu Austrije i Turske. U tom periodu odigrala se Velika seoba Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem 1690, kada je srpski narod naselio Bačku, Banat, Srem i područje sve do Budima i Komorana. Za zasluge u ratu protiv Turske i odbranu južnih granica monarhije bečki dvor je srpskom narodu počev od 1690. godine, izdao čitav niz privilegija koje su se odnosile na kulturno-prosvetnu, a pre svega versku autonomiju. Ovi događaji ilustrovani su gravirama pobedonosnih bitaka protiv Turaka: kod Slankamena 1691, Sente 1697, Petrovaradina i Temišvara 1716. godine, portretima i ličnim predmetima značajnih ličnosti ovog perioda srpske istorije i gravirama privilegija koje su izdali austrijski carevi Leopold I, Karlo VI i Marija Terezija.

U okviru teme o migracijama i kolonizacijama prikazana je planska kolonizacija Nemaca, Mađara, Slovaka, Rumuna i Rusina u 18. veku. U to vreme teritorija današnje Vojvodine u političkom i privrednom pogledu bila je podeljena na zasebne administrativne oblasti: Vojnu granicu koja je formirana 1702. godine i županijske oblasti pod civilnom upravom. Porast stanovništva uslovio je oživljavanje privrede, zanatstva i trgovine kao i razvoj gradova što je prikazano urbarima, predmetima iz određenih zanatskih radionica, cehovskim pismima, pečatima, zastavama zanatlijskih udruženja, grbovima i gravirama gradova.

Multietničnost je podrazumevala i prisustvo više konfesija. Tako se duhovni život na ovom području odvijao u okviru pravoslavne i katoličke crkve kao i drugih verskih zajednica (jevrejska, protestantska i grkokatolička). O tome svedoče brojni predmeti na izložbi: crkveni sasudi, svešteničke odežde, bogoslužbene knjige, portreti sveštenih lica, delovi ikonostasa i gravire fruškogorskih manastira.
Politički život prve polovine 19. veka u Vojvodini obeležila su dva značajna istorijska događaja. Kao odjeci Prvog srpskog ustanka iz 1804. planule su Ticanova buna u Sremu (1807) i Kruščička buna u Banatu (1808). Pod uticajem revolucionarnih zbivanja u Evropi 1848/9. srpski narod je poveo borbu za teritorijalnu i političku autonomiju, što je rezultiralo stvaranjem posebne krunske oblasti: Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat (1849-1860). Ove događaje ilustruju portreti znamenitih učesnika, gravire važnih događaja i bitaka, oružje tog perioda.

Privredne i političke prilike u 18. i 19. veku uslovljavale su kulturni i prosvetni razvoj Srba na ovim prostorima. Već krajem 18, a naročito tokom 19. veka Srbi su ostvarili značajne uspehe na ovim poljima. Prvi su među južnim Slovenima pokrenuli svoje narodne novine i osnovali svoju Maticu srpsku 1826, izdavali Letopis Matice srpske, otvorili dve gimnazije (Karlovačku 1791. i Novosadsku 1810), učiteljske škole u Sentandreji (1812) i somboru (1816) i dve bogoslovije. Štampali su znatan broj knjiga i udžbenika. Ovaj segment kulturnog života ilustruju predmeti vezani za početak i rad Matice srpske (osnivački akt, portreti osnivača i prvi brojevi Letopisa), razvoj školstva (prvi bukvari i školska učila iz 19. veka), štampanje prvih knjiga (Istorija slovenskih naroda Jovana Rajića iz 1794/5, i Stematografija Hristifora Žefarovića iz 1741). Društveni život odvijao se u okviru književnih čitaonica, đačkih i pevačkih društava i pozorišnih družina koje se osnivaju u svim većim mestima Vojvodine, što je ilustrovano predmetima iz pozorišnog života, pozivnicama i programima povodom raznih beseda i zabava.

Formiranje građanskog društva i zapadnoevropski uticaji u načinu života, odevanja i stanovanja prikazani su na izložbi delovima građanske odeće, nameštajem izrađenim u karakterističnim stilovima (barok, bidermajer, drugi rokoko), satovima, staklom i porcelanom iz 18. i 19. veka. Zbirka srebra, iz zaostavštine patrijarha Josifa Rajačića iz 19. veka, najveća je zbirka bečkog srebra u Vojvodini.

U to vreme razvijaju se i pojedine sportske discipline – streljaštvo, mačevanje, plivanje, biciklizam, a na izložbi su zastupljene raritetnim predmetima (bicikl iz 1880, streljačka zastava i meta iz 19. veka, štoperica Laze Kostića, medalje).

(Suzana Milovanović / Ljubica Otić)