Prošlo je 142 godine otkako je kongres velikih evropskih sila u Berlinu 1878. godine priznao nezavisnost Kneževini Srbiji, Rumuniji i Crnoj Gori. Održan između 13. juna i 13. jula, na čelu sa nemačkim kancelarom Oto Fon Bizmarkom kao predsedavajućim, Berlinski kongres je okupio predstavnike Velike Britanije, Rusije, Francuske, Austrougarske, Italije, Nemačke, Osmanskog carstva, Srbije, Crne Gore i Rumunije. Jedan od glavnih razloga za sazivanje kongresa je revizija San-Stefanskog mirovnog ugovora iz marta iste godine, sačinjenog pod velikim uticajem Rusije. Nakon značajnog poraza turske vojske u oslobodilačkim ratovima kneževine Srbije i Crne Gore (između 1876. i 1878.), San-Stefanski mir je imao za cilj da obezbedi prevlast Rusije na Balkanu posredstvom stvaranja Velike Bugarske. Kao direktna ekspozitura ruske politike izlaska na topla mora, Velika Bugarska bi u svom teritorijalnom sastavu imala značajne delove severne Makedonije, istočne Srbije sve do Niša, te severnog dela Grčke izuzev grada Soluna i Halkidikija. Pritisci međunarodne politike, posebno Austrougarske i Velike Britanije, naterali su Rusiju da konačno poništi ponuđeni mir, a potom je Berlinski kongres pristupio ponovnom prekrajanju granica Balkana.
Tokom pregovora, glavnu reč su vodili predstavnici velikih sila. Ostali predstavnici malih država, imali su pravo da pismenim putem dostave zahteve i stanovišta svojih vlada, ali bez direktnog uključivanja u debate tokom zasedanja. Jednom rečju, morali su da sede i slušaju na koji način se odlučuje o njihovoj sudbini. Srbiju je u Berlinu zastupao Jovan Ristić, ministar spoljnih poslova kneza Milana Obrenovića. Smatrajući da interes Nemačke na Balkanu nije previše uzdrman, Bizmark je zauzeo relativno objektivnu poziciju tokom kongresa. Glavne rasprave vodile su se između Austorugarske i Engleske sa jedne, i Rusije sa druge strane. Tri ključna pitanja za Srbiju bila su: priznanje nezavisnosti, odnos prema Otomanskom carstvu, i teritorijalno proširenje. Uz veliko zauzimanje Rusije, Srbija je priznata kao nezavisna država, čime su prva dva pitanja bila rešena. Treće pitanje je uz raspravu i natezanje ipak pozitivno rešeno u korist kneževine Srbije – pirotski i vranjski kraj prepoznati su kao etnički srpski te su i zvanično ušli u njen sastav.
Pored niza različitih izmena i prekrajanja granica Balkana, Berlinski kongres je Austrougarskoj administraciji dodelio upravu nad Bosnom i Hercegovinom. Na ovaj način, pozornica za predstojeće sukobe na Balkanu, ali i u svetu, bila je pripremljena ‒ čekalo se samo na okidač, koji je i bio iskorišten te 1914. godine. Velike sile su zatim gurnule Evropu, pa potom ceo svet, u Veliki rat za koji se verovalo da neće trajati duže od par meseci.
Dimitrije Mihajlović, kustos ‒ istoričar
